Wat wordt er nu eigenlijk precies bedoeld met de ‘Berlijnse muur’? Volgens Wikipedia is het ‘een tot 100 meter brede constructie van opeenvolgende obstakels die van 13 augustus 1961 tot 9 november 1989 West- en Oost Berlijn van elkaar scheidde’.

Even een klein stukje geschiedenis om het geheugen weer wat op te frissen ;). Na WO2 werd Duitsland opgedeeld in vier bezettingszones. Groot Brittanië, Amerika, Rusland en Frankrijk kregen elk een deel van het land toegewezen, evenals een kwart van de vroegere hoofdstad Berlijn. Een probleem was wel dat Berlijn lag in (nu) Russisch gebied. Intussen was de Koude Oorlog tussen ‘het Westen’ en ‘het Oosten’ begonnen. Berlijn ging door haar bijzondere positie een centrale plaats innemen in de strijd tussen de inlichtingendiensten van beide kanten, al werd meteen na de oorlog de grens tussen de bezettingszones in Berlijn al duidelijk afgebakend. In 1948 kwam de Koude Oorlog tot een eerste hoogtepunt door een Russische blokkade van West Berlijn. Dit resulteerde in het opgaan van de westelijke bezettingszones in de Bondsrepubliek Duitsland (23 mei 1949) en de stichting van de Duitse Democratische Republiek (7 oktober 1949). Formeel bleef Berlijn een aparte status houden, maar in de praktijk werd Oost Berlijn tot hoofdstad van de DDR uitgeroepen en werd West Berlijn steeds meer een deelstaat van de Bondsrepubliek. Sinds de oprichting van de DDR vertrokken steeds meer mensen uit het Oosten naar de Bondsrepubliek. Ondanks de steeds toenemende bewaking van de grens bleef het grensgebied tussen Oost- en West Berlijn relatief open. Voor de DDR vormde deze uittocht een serieuze bedreiging. Het ging immers veelal om hoogopgeleide, jonge mensen, waardoor de economie en uiteindelijk zelfs het voortbestaan van het land in gevaar konden komen. Daarom besloten Walter Ulbricht (leider DDR) en Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov in 1961 een einde te maken aan de leegloop. In de nacht van 12 op 13 augustus van dat jaar werd begonnen met de bouw van de Berlijnse muur. De totale grens rond West Berlijn was een onderdeel van de Duits-Duitse grens (167,8 km lang), waarvan 45,1 km werd gevormd door de Berlijnse muur. Goed, al die geschiedenislessen komen langzaam maar zeker weer een beetje boven drijven. Een schoolvoorbeeld van hoe verschillende standpunten kunnen leiden tot extreme maatregelen?

Kort na de bouw van de muur droeg John F. Kennedy de Amerikaanse troepen op om drie controle posten op drie verschillende plaatsen aan de muur op te zetten, waarlangs diplomatieke corpsen en geallieerde troepen West Berlijn binnen konden komen. Checkpoint Charlie werd de bekendste van de drie. De naam is afkomstig van het alfabet, waarbij de drie posten de letters a, b en c kregen. Ze werden aangeduid door de namen Alpha, Bravo en Charlie. Tegen 1962 was deze controlepost  (Charlie) de enige plaats waarlangs buitenlanders die Berlijn bezochten van het Westen naar het Oosten konden reizen en omgekeerd. Deze controlepost in hartje Berlijn werd ook het onderwerp van een aantal films en een belangrijk punt in vele spionageromans in die tijd geschreven. Het spreekt, ook nu nog, tot de verbeelding. Een replica van het vroegere hokje staat compleet met wachten en vlaggen klaar om de stroom toeristen op te vangen Tegen betaling van, ik meen, €2,- (ik hoorde echter ook bedragen van €5,-!) kun je je laten vereeuwigen temidden van de wachten compleet met de Amerikaanse vlag en een ‘thumbs up’ gebaar. Het is een dermate geroutineerd verhaal dat één van de twee wachten zelfs niet eens meer de moeite neemt om ‘heldhaftig’ of tenminste slechts geïnteresseerd te kijken. Wanneer Pauline haar speciale foto probeert te maken trekt hij meteen de vlag voor zijn gezicht. Helaas voor hem kan dat niet als hij zelf moet poseren. Het is dus een kwestie van ‘grijp je kans’ en daarmee zijn we terug in het verleden……

Tijdens de Koude Oorlog werd dit checkpoint een symbool voor zowel de scheiding als de vrijheid. Echte vrijheid of in elk geval een leven zonder muur kwam pas in 1989. Op diverse plaatsen in de stad vind je restanten van de originele muur. De East Side Gallery bij de Oberbaumbrücke b.v. is de naam van het bekendste, langste stuk muur wat nog bestaat. Na de val van de muur werd dit stuk door 118 kunstenaars uit 21 verschillende landen beschilderd. Voor 1989 was de oostkant van de muur altijd onbeschilderd gebleven in tegenstelling tot de westkant. Nu zie je dus volop graffiti die de (politieke) mening van de kunstenaars in de jaren 90 laat zien. Wij zijn er alleen langs gereden in ons trabantje (je moet tenslotte keuzes maken), maar deze ruim 1 km lange muur geeft een onwisbaar beeld over de hoogte, de lengte en met name de onverzoenlijkheid van ‘de muur’.

Een ander stuk ligt in de Bernauer Strasse, dit stuk is vooral bekend geworden door de vele vluchtpogingen van mensen die daar woonden (of niet misschien?). De muur werd hier dwars door de bestaande huizen gebouwd en ondanks dat ramen geblokkeerd en daken dicht gebouwd werden, werden er hier diverse vluchtpogingen ondernomen. Het westen was immers letterlijk een deur verderop. Naast vele informatie palen staat hier nog een stukje onbeschilderde muur compleet met een wachttoren. Ook wordt het stuk niemandsland zichtbaar. Het geheel roept een naargeestig beeld op en je kunt je (bijna) voorstellen dat mensen te lijden hadden onder het ‘Mauersyndroom’ (muurziekte). Vrijheid is een belangrijk goed en dat beseffen we des te meer nu we ons onderdompelen in een wereld van beperking en controle.