Als vanuit het niets is er weer dat dagelijkse ommetje en het blijkt toch niet zo oubollig te zijn als eerder gedacht. Inmiddels weten we immers dat wandelen goed is voor de mens en volledig in het vakje ‘gezonde levensstijl’ past. Nu schijnen er zelfs officiële ‘ommetjes’ te bestaan; korte wandelroutes die door de bewoners zelf zijn uitgezet in en rond hun dorp. Zij kennen de mooie kleine paadjes, de historische feitjes en zij maken het landschap toegankelijk voor een ieder die geïnteresseerd is, want een gedeelte van de route gaat over particulier terrein.

Vroeger (nog niet eens zo lang geleden) was wandelen eigenlijk de belangrijkste manier van vervoer. Zo had je b.v. kerkpaden die`s zondags werden gebruikt om naar de kerk te gaan, als er geen gewone weg tussen de woonplek en de kerk aanwezig was, ossengangen (de weg aan de voet van en rondom een wierde), schoolpaden (spreekt voor zich), schouwpaden (openbaar toegankelijk pad langs een watergang waar een vertegenwoordiger van het waterschap de schouw -inspectie- van de sloten kan uitvoeren), trekpaden (paden waar de herders langs liepen) en schapendriften (weg met bermen waarlangs schapen kunnen weiden). Veel van deze historische paden zijn ondertussen verdwenen. Het Landschapsbeheer Nederland heeft daarom een wedstrijd georganiseerd waarbij in elke provincie samen met bewoners twee ‘ommetjes’ gerealiseerd mochten worden. Landschapsbeheer Groningen heeft vervolgens bijna alle ingediende ommetjes (inmiddels 25) in haar provincie uitgevoerd. Van elk ommetje is een folder gemaakt, die naast de route ook een aantal bezienswaardigheden en historische weetjes beschrijft. Daar profiteren wij weer van!

Lijnen in het land

Geïnspireerd door bevriende lange afstandswandelaars willen wij ‘klein’ beginnen met een korte wandeling van ongeveer zes kilometer. Terwijl het in de rest van Nederland nat en guur is, treffen wij het in het noorden met een koppig zonnetje dat steeds weer een gaatje tussen de wolken probeert te vinden. Heerlijk wandelweer!  Wandelen moet goed zijn om ‘de haast uit je hoofd te halen en dan te kijken wat er over blijft’. We nemen dus de camera’s mee, want het gaat niet aleen om naar wat je kijkt, het gaat tevens en misschien vooral om wat je ziet. Om met Dennie (fotografie leermeester in Bangkok) te spreken: ‘to inspire your vision beyond the cliché images…… look for the unusual…… look for the unique…. look for the beauty that  is not what everyone else sees……. See.’ We gaan ervoor.

Het dorpsommetje Garnwerd Aduarderzijl zal ons langs deels onverharde paden langs het Aduarderdiep naar het sluizencomplex van Aduarderzijl voeren. Vandaar lopen we dan langs de gedeeltelijk afgegraven wierde Antum terug naar Garnwerd. Klinkt goed. De omgeving maakt deel uit van het Nationaal Landschap Middag-Humsterland en was tot en met het begin van de twintigste eeuw, voor de aanleg van de bruggen over het Reitdiep en het Aduarderdiep, zeer geïsoleerd van de buitenwereld.

Blik op Garnwerd

We starten in Garnwerd bij Molen De Meeuw. Dit is niet de oorspronkelijke molen van het dorp. Na de kanalisatie van het Reitdiep werd deze molen in 1851 boven op de dijk gebouwd. Een ideale plek niet alleen qua wind, maar ook vanwege de gunstige ligging voor de aan- en afvoer van graan en meel.

In de kerk net onder het orgel

Boven op de kerk (eind 13e eeuw) prijkt een windvaantje in de vorm van een leeuw. Ik denk eerst dat dat te maken heeft met de Nederlandse leeuw, maar het blijkt een referentie te zijn (of een eerbetoon) aan de familie Lewe van Aduard. Ik kan niet precies achterhalen welk familielid hier bedoeld wordt, maar de stamvader van deze familie, Geert Lewe, wordt al sinds 1352 als burgemeester van Groningen vermeld. Later verspreidden de familieleden zich over de Ommelanden, waar zij op borgen van de regio woonden. Vanaf 1814 werden leden van de familie benoemd in de ridderschap van Groningen waardoor zij tot de adel gingen behoren en vanaf 1831 werd voor leden van de familie de titel van baron en barones erkend. Het is maar dat je het weet.

Veerhuis Schiftpot

We vervolgen ons pad door een weiland. De rand is keurig gemaaid en ligt uitnodigend klaar voor een ieder die maar belangstelling toont. We lopen richting Schiftpot waar vroeger de verbinding tussen Garnwerd en Ezinge middels een voetveer over het Aduarderdiep was geregeld. De naam verwijst naar het veerhuisje aan de oostkant van het diep en is waarschijnlijk een afgeleide van een ijzeren pot waarin schif (vlasafval) werd gebrand. Vlas werd veel verbouwd in Nederland, voornamelijk op kleigrond, dus ook in het noorden van Groningen. Grappig weetje is dat er zich tot in de jaren dertig tegenover het veerhuis een zogenaamde ‘stille knip’ (illegaal cafe) bevond. Een broodnodige borrelstop onderweg?

Waarhuis Aduarderzijl

We blijven ‘de voetjes’ volgen langs het Aduarderdiep en komen tenslotte uit bij het drie eeuwen oude Waarhuis in Aduarderzijl. Aanvankelijk werd het huis gebruikt als rechtshuis (Scheppershuis), later als sluishuis, café en kleinveebedrijf. Tegenwoordig is het ‘omgetoverd tot een klein cultuurparadijsje, waar exposities, concerten, diners en kleinkunst voorstellingen plaatsvinden’. Het huis staat op een heel mooi plekje (er wordt zelfs gesproken over één van de mooiste plekjes), te weten op de kruising van het al eerder genoemde Aduarderdiep, gegraven tussen 1400 en 1430, en het oorspronkelijke Reitdiep. Het Reitdiep (vroeger Groninger Diep geheten) is een diep (heeft betrekking op de waterdiepte welke scheepvaart mogelijk maakt) dat van de Noorderhaven in de stad naar het Lauwersmeer loopt. Reit betekent riet en is mogelijk een verwijzing naar de rietvelden ten noordwesten van de stad Groningen, waar de rivier doorheen stroomt. De monniken uit Aduard hebben het Aduarderdiep indertijd aangelegd om een verbinding te maken met het Reitdiep. Naast het waarhuis kwam het ‘zijl’, hetgeen sluis betekent. Van strategisch groot belang want vanaf hier werd meegewerkt om het waterpeil en het scheepvaartverkeer van en naar Groningen te controleren. Tijdens de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) en tijdens het beleg van de stad (1672) is hier dan ook flink gevochten. Pas in 1974 verloren beide sluizen, er was inmiddels een tweede sluis aangelegd ter bevordering van de waterdoorvoer, hun zee-werende functie. 

Bij de sluis Aduarderzijl

We zijn ondertussen alweer aan de terugweg begonnen. Rest ons nog de wierde Antum. De beschrijving zegt dat de weg van Aduarderzijl naar Garnwerd over de wierde loopt, een wierde met een bijzondere vorm. In het begin van de 20e eeuw werd bijna driekwart van deze wierde afgegraven om de grond elders te gebruiken als vruchtbare grond. Om de grond af te voeren werd zelfs een klein kanaaltje gegraven naar het Aduarderdiep. Tijdens het afgraven werd o.a. een ruitergraf gevonden wat gedateerd is uit de 8e eeuw. Eén boer wilde zijn grond niet laten afgraven en dit stuk ‘torent sindsdien uit als een taartpunt boven het landschap’. Er is dus maar een klein stukje van de wierde bewaard gebleven, deze plek wordt aangeduid met het bordje ‘Antum’.

Wierde Antum

Het is hier mooi! Dit deel van het Westerkwartier, Middag Humsterland, is dan ook het oudste cultuurlandschap van noord-west Europa. De geschiedenis van deze streek gaat terug naar de vroege ijzertijd, in de 5e of 6e eeuw voor het begin van de jaartelling. In die tijd ontwikkelen zandplaten onder de Waddeneilanden zich tot kwelders met kweldergras, de ideale gronden voor de schapen en runderen van de eerste bewoners. De kwelders overstroomden bij storm, waarop woonheuvels of wierden werden gebouwd en zo is het gekomen……

Café Hammingh in Garnwerd

We zien Garnwerd alweer in de verte liggen. We lopen nog even door het gezellige dorp en genieten van een welverdiend rustmomentje in een lokaal café. Heerlijk zo’n ommetje! Wanneer gaan we weer?