Je kunt er niet omheen, Cambodja is heel duidelijk gevormd door haar geschiedenis. Onder het bewind van Pol Pot (1975 – 1979) zijn er anderhalf tot twee miljoen Cambodjanen omgebracht, wat toen neerkwam op ongeveer een vijfde van de bevolking! Een hele generatie is daarmee praktisch weggevaagd met alle gevolgen van dien.

Hoe zat het ook alweer?
Pol Pot’s werkelijke naam is Saloth Sar. Volgens de berichten was hij een zachtaardig en charismatisch man in zijn jonge jaren. Hij is zijn ‘carriere’ begonnen met een studie in een Boeddhistisch klooster. Vervolgens leefde hij twee jaar als een monnik. Op zijn 24e ging hij echter naar Parijs om elektrotechniek te studeren. Hier raakte hij betrokken bij allerlei politieke activiteiten. Hij verwaarloosde zijn studie, waardoor zijn studiebeurs werd ingetrokken en hij terug moest keren naar Cambodja. Daar sloot hij zich aan bij de communistische partij van Ho Chi Minh, vocht tegen de Fransen en werd tenslotte, toen de Vietnamezen zich uit Cambodja terugtrokken, lid van Communistische Partij in Cambodja (1960). In 1963 werd hij gekozen tot secretaris van het centraal comité van de partij en in datzelfde jaar vluchtte hij de bergen in om van daaruit de guerrillastrijd te organiseren…..de Rode Khmer. In de bergen raakte hij helemaal onder de indruk van de bergvolken om hem heen. Zij waren compleet zelfvoorzienend en kenden geen geldeconomie, een ideaalbeeld naar zijn hart. Saloth werd in 1975 leider van Cambodja, waarmee 1975, voor hem, het jaar nul werd. Van de ene op de andere dag moest Cambodja, of ‘Democratisch Kampuchea’ zoals de nieuwe natie moest gaan heten, een klassenloze boerenstaat worden (of eigenlijk al zijn). Om het nieuwe tijdperk te markeren zette Saloth Sar een punt achter zijn verleden. Hij verbrak de banden met zijn familie en noemde zich vanaf nu Pol Pot, een eigen verzonnen bijnaam die ‘politique potentielle’ betekent.

Terwijl wij langzaam over het terrein van een voormalige middelbare school lopen, horen we de gruwelverhalen uit de tijd van het regime van Pol Pot. In 1975 maakte de Rode Khmer van deze school de beruchte S21 gevangenis (security prison 21). Het getal geeft al aan dat er meerder van zulke gevangenissen waren, maar S21 was berucht vanwege de martelingen en de nietsontziende ondervragingen die hier plaatsvonden. Om een democratische landbouwstaat te creëren moesten steden verdwijnen en moest iedereen boer worden. Geld, onderwijs, godsdienst en privébezit werden afgeschaft. Personen die niet meewerkten werden naar de gevangenissen gebracht. Het was een paranoïde maatschappij waarin een bril, zachte handen of het spreken van een vreemde taal al verdacht waren, . De baas geloofde niet in intellectuelen en hun ideeën. Tijdens zijn regeerperiode zijn 20.000 mannen, vrouwen en kinderen in het gebouw gevangen gehouden en gemarteld. Wie bekende ging dood. Slechts zeven mensen het uiteindelijk overleefd.

Meteen aan het begin, op het schoolplein, staan 14 doodskisten. Dit zijn de kisten van de laatste slachtoffers die de Vietnamezen in 1979, toen zij de stad veroverden, hebben gevonden in de martelkamers.

Vlak daarachter de galg met daaronder een paar grote kruiken waarin gevangenen werden gedood door ze te verdrinken.

De school is ingedeeld in drie gebouwen; in gebouw 1 bevonden zich de ondervraging kamers,

in gebouw 2 zijn de cellen te zien waar de gevangenen verbleven voordat ze verhoord konden worden. Het moest er muisstil zijn, de gevangenen mochten niet met elkaar praten. De cellen zijn gemaakt van een-steensmuren in de voormalige klaslokalen, maar moesten later verstevigd worden met ijzer om omvallen te voorkomen.

In de gebouwen 3 en 4 zijn meer cellen te zien en overal foto’s (dossierfoto’s) van alle gevangen. Met het verhaal erbij gaat het leven en dringt het, in al z’n ellende, goed tot je door. Met dit Tuol Sleng museum zijn we er echter nog niet.

We moeten nog naar een van de ‘Killing Fields’ net buiten de stad. De meeste gevangen zijn uiteindelijk hier, in Choeung Ek’, geëxecuteerd. Later, toen de kogels te duur werden, werden mensen doodgeknuppeld en in massagraven gedumpt. Ook hier wandelen we in stilte, aandachtig luisterend naar onze koptelefoons, over het terrein.

Kuilen laten zien waar zich eens de massagraven bevonden. Langzaam maar zeker worden de graven geruimd en geborgen. Een grote pagode is de laatste rustplaats van honderden schedels en grote beenderen. De kleine botjes blijven echter achter in de grond, het kan dus zomaar zijn dat je onderweg (menselijke) botjes op de grond ziet liggen. Vooral in de regentijd wanneer de grond snel wegspoelt.

Deze ‘andere kant’ van Cambodja is een ontnuchterende ervaring. Dit is een regime geweest wat niet onderdoet voor andere verschrikkingen die hebben plaatsgevonden.
Ironisch genoeg heeft Pol Pot zelf zijn bewind overleefd. Na de Vietnamese invasie is hij de jungles ingevlucht, waar hij zelfs opnieuw is getrouwd en kinderen heeft gekregen. Hij is pas in 1998 overleden Zijn leven kreeg een nieuwe kans, iets wat veel van zijn landgenoten nooit is gegund.

Terwijl we weer met onze tuk-tuk naar huis tuffen, praten we nog lang na over alles wat we gezien en gehoord hebben. Het museum en het veld hebben een onuitwisbare indruk achtergelaten!