Maand: juli 2017

‘Ingeklemd tussen de Groninger klei en het Drentse zand ligt een 2500 ha groot laagveengebied, waar zich, van oudsher, het water uit de Drentse beken verzamelde voordat het via de Lauwers en het Reitdiep doorstroomde naar de Waddenzee.’ Vroeger was dit gebied één groot veenmoeras, ongeschikt voor landbouw en ook verder onbegaanbaar voor de mens; een echt ‘Onland’, hetgeen zoveel betekent als ‘onbruikbaar woest land, met name moerasland’.

Volgens de geschiedenis van dit gebied werd er pas in de Middeleeuwen begonnen met pogingen tot ontwateren. Het waterpeil zakte langzaam en daardoor kon het gebied beetje bij beetje in gebruik worden genomen. Vooral ’s zomers want tot halverwege de vorige eeuw stond het gebied ’s winters nog helemaal blank en stroomde het water over de weg tussen Peize en Groningen. Vandaag de dag een bijna onvoorstelbaar aspect. Het terrein werd in die tijd eigenlijk volledig gebruikt als weidegebied en werd gekenmerkt door kleinschalige, natte graslanden met vele weidevogels en ganzen. Het hele laagveengebied viel onder de EHS (ecologische hoofdstructuur: een samenhangend netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden dat wordt vormgegeven in het natuurbeleid van een bepaald land of een regio), maar grote stukken van het gebied waren nog bij boeren in eigendom. De weke grond maakte bewerking met machines echter vaak lastig. Het natuurbeheer was daardoor gericht op verschraling door beweiding, maaien en stoppen met bemesten. Rond het Leekstermeer liepen ’s zomers schapen en paarden te grazen. In de Peizermaden (wist je trouwens dat ‘made’ een ander woord is voor weiland?) waren vooral Limousine koeien te vinden. Slechts aan het eind van de zomer werden grote delen van het gebied gemaaid. Door het toegepaste beheer waren in de loop der jaren veel weiden ‘verruigd’ met hoge grassen. Dit gaf het gebied een rommelige en verwaarloosde aanblik. Daarom werd er in 2008 besloten om het veenweidegebied terug te geven aan de natuur. De Drentse beken stromen er nu weer doorheen en er kan zich opnieuw een moeras ontwikkelen met natuurlijk wisselende waterstanden. In 2009 kreeg het gebied officieel de naam ‘De Onlanden’ en eind 2012 waren de werkzaamheden min of meer afgerond.

Eigenlijk wordt het gebied per jaar mooier en ‘natuurlijker’. De eigen website bejubelt de herinrichting en is zeker hoopvol voor de toekomst wat blijkt uit het volgende: ‘het beleid heeft een mooier, groter, gevarieerder en ruiger natuurgebied opgeleverd, waarin de otter het gebied inmiddels definitief heeft herontdekt. In oktober 2016 verschenen er zelfs drie jonge baby-otters voor de wildcamera.’ Ze hopen dat ook de bever hier, in de toekomst, een nieuw thuis zal vinden.

Vanaf de weg is het al een intrigerend landschap, hoe zal het dan zijn op de fiets? Na bijna vijf jaar niet meer gefietst te hebben is het moment van herontdekken aangebroken. Een proefritje van zes kilometer eerder in de week in combinatie met het schitterende weer nodigen uit tot een grotere reikwijdte. We starten midden in Peize en rijden via de Brusselse weg De Onlanden binnen. Mooi dat het gebied slechts op bepaalde plaatsen toegankelijk is voor auto’s, waardoor het een eldorado is voor de fietsende en de lopende mens. Die zijn vandaag dan ook volop aanwezig! Het schijnt dat enkele wegen in het Onlandergebied er al honderden jaren liggen, zoals de Drentse Dijk en de Roderwolderdijk; één van de oudste, nog bestaande zandwegen in Drenthe. Ik geloof niet dat wij hierover gereden hebben, maar wat weet ik ervan ……… ik heb me voornamelijk geconcentreerd op mijn nieuwe omgeving, mijn verruimde horizon en mijn nieuwe mogelijkheden. Er gaat hier letterlijk weer een hele nieuwe wereld open.

Overal hoor je vogels, bloeien kleurige bloemen overdadig, ruisen de hoge grassen zachtjes in de wind en zien we royale waterpartijen. Het fietsen bevalt zo goed dat we er, na Eelderwolde, nog een lusje aan vast willen plakken. Via de ‘hoogzit’, een uitkijktoren bij Eelderwolde in de buurt, keren we terug naar de hoofdweg om weer richting Groningen te gaan, waar we in Peizermade de weg oversteken om aan de andere kant terug te peddelen naar huis.

Ik geloof dat ik de oostkant (de heenreis kant) van het gebied haast mooier vind dan de westkant. Gevarieerder, uitbundiger, maar het kan ook zijn dat ik de westkant nog onvoldoende heb doorkruist :). Hoe dan ook, dit gebied is nog volop in ontwikkeling en vraagt gewoon om meerdere expedities. Na deze vuurdoop van 33 km ben ik er wel klaar voor!

 

 

Dit jaar is het 300 jaar geleden dat delen van de Noordzeekust getroffen werden door een zware stormvloed, de Kerstvloed van 1717. Deze Kerstvloed was het gevolg van een noordwesterstorm. Om een idee te geven van de omvang wordt de storm als volgt beschreven: ‘Het water reikte tot aan de stad Groningen en ook tot o.a. Zwolle, Dokkum, Amsterdam en Haarlem. Veel dorpen die dicht bij zee lagen, zoals West-Vlieland en dorpen achter de zeedijken in Groningen (zoals Den Andel en Westernieland), werden volledig verwoest. Volgens schattingen verdronken er in de provincie Groningen ruim 2.276 mensen, 11.666 koeien, 3.200 paarden en 21.214 schapen en werden 1.560 huizen verwoest. Het was de laatste grote overstroming in Noord Nederland.’

Dit gegeven was de aanleiding voor verschillende Groningse organisaties om met Expeditie Kerstvloed 1717 stil te staan bij het thema ‘de kracht van water, toen en nu’. Het thema is zeker actueel. Klimaatverandering, het smelten van de ijskappen, natuurrampen en het belang van een gezamenlijk klimaatakkoord zijn tegenwoordig veel besproken onderwerpen. Naast verhalen, lezingen en wandelingen wordt het meest in het oog springende aspect van de herdenking gevormd door een speciale kunstroute langs de Noord-Groningse kustlijn. Op bijzondere locaties zijn imposante kunstwerken te zien van (inter) nationale kunstenaars die komen uit gebieden waar een soortgelijke ramp als Kerstvloed 1717 heeft plaatsgevonden. De kunstenaars komen uit Japan (tsunami 2011), Indonesië (zeebeving 2004), de VS (Katrina 2005) en uit de kustgebieden van zowel Duitsland, Denemarken als Nederland. Deze expositie lijkt me de moeite van het bekijken waard!

Op een mooie dinsdagmiddag starten we onze ontdekkingstocht in Pieterburen. In de bekende ‘Domies Toen’ vinden we ‘Drawers Speaks’, een kunstwerk gebaseerd op laden van Jana Napoli uit de VS. Volgens haar zijn laden ‘zeer intieme plekken waarin mensen hun belangrijkste spullen bewaren’.

‘Dwelling Afloat’ van Rontherin Ratliff (VS) ligt er vlakbij. Dit kunstwerk bestaat uit drijvende huisjes die gemaakt zijn van ‘fragmenten van gebouwen, meubels, familiefoto’s en andere spullen’ die Ratliff vond na Katrina. Als je goed kijkt, herken je steeds meer onderdelen. Beide kunstenaars hebben de gevolgen van de orkaan Katrina van dichtbij meegemaakt. Deze natuurramp inspireerde hen om kunstwerken te maken die een troostende werking hebben, niet alleen op henzelf, maar ook op anderen die in een vergelijkbare situatie hebben verkeerd. Daar kunnen wij natuurlijk niet over oordelen, maar intrigerend zijn de kunstwerken wel.

Het waddenland bestaat uit vele kolken, dijken en wierden. Allemaal overblijfselen en resultaten van een eeuwenlange strijd tegen het water. De gevolgen van de Kerstvloed 1717 zijn hier nog altijd goed te zien. Door de kracht van het water werd b.v. het dorp Vliedorp van haar wierde, een verhoging in het landschap, geveegd. Dit resulteerde in de aanleg van steeds hoger wordende dijken, zoals we ze tegenwoordig kennen. We kunnen niet alle kunstwerken bekijken, deels door gebrek aan tijd, deels door gebrek aan toegankelijkheid. De beste manier om dit deel van Groningen te ontdekken is eigenlijk per fiets of te voet en niet, zoals wij doen, met de auto.

Onderweg naar Noordpolderzijl staan we opeens oog in oog met de ‘Rolling Gate’ van de Japanner Teruhisa Suzuki. Midden in het landschap ligt een kegelvormige schelp die ‘verwijst naar de stromen van restmaterialen, auto’s, boten, bomen en voorwerpen die ontstaan tijdens een tsunami. In plaats van het materiaal als afval te zien kun je het ook op bijzondere wijze hergebruiken’. We lopen nieuwsgierig naar het grote object. Het schijnt in beweging te komen waneer je het betreedt en dat moet een ‘zintuigelijke ervaring’ zijn. Vlakbij de achterkant van de hoorn horen we opeens: ‘hallo, hallo’. Ik schiet onbedaarlijk in de lach, is dit een grap die erbij hoort? Het blijkt dat de kunstenaar zelf nog aanwezig is om de laatste hand aan zijn werk te leggen. De officiële opening van de tentoonstelling is al geweest, maar door de weersomstandigheden moeten de houten bogen toch nog wat beter vastgeschroefd worden, zodat de illusie van een grote schelp in stand blijft.

We hebben nog net tijd voor een laatste kunstwerk (er zijn er in totaal dertien, waarvan wij er dus maar vier gezien hebben!). ‘Exploded View’ van de Nederlander Rob Sweere ligt op de zeedijk vlakbij Noordpolderzijl. Deze Ommelander-zeedijk is ongeveer 100 km lang, loopt van Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl en is in de tachtiger jaren op Deltahoogte gebracht. Omdat Groningen maar één zeedijk kent, staat de dijk gewoon bekend als ‘de zeedijk’ en wordt haar eigenlijke naam praktisch niet gebruikt.

Deze keer lopen we onder langs de dijk met het wad rechts van ons en de dijk met de schapen links. Groningen is mooi, zeker op zo’n dag als vandaag! In de verte zien we het kunstwerk al liggen. Het moet je ‘ongehinderd over het wad, maar ook over het achterland laten kijken’. Het legt daarmee een link naar alle inwoners van dit gebied die al eeuwenlang eindeloos over de einders turen om het water, de wind en het tij te kunnen volgen. Een mooie afsluiting van een heerlijk middagje in het uiterste noorden van ons land. Wie weet hebben we deze vakantie nog tijd om ook de andere kunstwerken en een deel van de tentoonstelling in de kerk van Pieterburen te bekijken?