Maand: februari 2020

Volgens velen is een bezoek aan het mysterieuze of magische Bagan het hoogtepunt van hun reis door Myanmar. Het is zeker bijzonder, helemaal wanneer je je bedenkt dat zoveel stoepas de tand des tijds hebben doorstaan. Bagan heeft nog steeds het grootste aantal boeddhistische tempels, stoepas en ruïnes ter wereld. Voor de Theravada Boeddhisten is het dan ook een bedevaartsoord. De stad is gebouwd in 849 op een oppervlakte van ruim 100 km2. De meeste tempels zijn tussen de 11e en de 13e eeuw gebouwd. In 1287 verlieten praktisch alle burgers de stad uit angst voor de komst van Kublai Khan en zijn Mongoolse leger. Mogelijk omdat de stad verlaten was, is er toen weinig schade aangebracht? De grote aardbevingen van 1975 en 2016 hebben veel meer teniet gedaan. Heel veel tempels zijn ingestort, missen hele stukken of hebben enorme scheuren opgelopen. Ondanks dat men wel bezig is met herstelwerkzaamheden, is dit vooral gericht op de grootste tempels.

Hertselwerkzaamheden – RK

Na de eerste aardbeving heeft de regering besloten dat de mensen die rondom de tempels woonden, gedwongen moesten verhuizen naar Nieuw Bagan ten zuiden van de tempels. Tegenwoordig wonen er nog maar een handjevol mensen in een verzameling aan hutjes tussen de tempels zelf in Oud Bagan. Veelal zijn dit de koetsiers van de paard en wagens (koetsjes) waarop toeristen kunnen rondrijden, want de afstanden zijn groot. Sinds de opening van de grenzen van Myanmar voor toerisme (1e toerist in 1987), neemt het aantal toeristen elk jaar gestaag toe. Om de tempels beter te beschermen tegen het gewicht en het eventuele vandalisme (bedoeld of onbedoeld) van de toenemende stroom belangstellenden zijn de meeste tempels alleen nog van de buitenzijde te bewonderen.

Koetsier – RK

Terwijl je zo rondkijkt waan je je haast in het land van Sheherazade, de vertelster van de verhalen uit duizend en een nacht. Niet iedere tempel heeft een naam, dat zou waarschijnlijk onbegonnen werk zijn, maar ze zijn wel allemaal voorzien van een eigen nummer en vaak van een eigen verhaal. Helaas voor ons is alles in het birmees en daardoor totaal onbegrijpelijk.

Het eigen verhaal – RK

Omdat we gisteren een aantal grote tempels hebben bezichtigd, kiezen we vandaag voor het overzicht, de veelomvattendheid en het dagelijks leven eromheen. Veel tempels lijken hetzelfde, maar zijn toch telkens net iets anders. Ik neem aan dat elke koning vroeger zijn eigen voorkeur had qua bouwstijl en decoraties. Je moet je onderscheiden, nietwaar?

Zomaar onderweg – RK

Om de tempels te bekijken moet je een algemene toegangskaart kopen voor K 25.000 (iets minder dan €20,00) die 5 dagen geldig is. Er wordt zelfs  een foto van je gemaakt, opdat je je kaart niet door kunt geven aan een ander. Hoewel er geschreven wordt dat de controles laks zijn en je gemakkelijk onder het niet kunnen tonen van je ticket uit kunt komen, worden wij echt overal staande gehouden en gecontroleerd. Kennelijk heeft men leergeld betaald.

De ballonnen bij zonsopgang – IK

We starten met de zonsopgang. Iets wat je gezien moet hebben. In het pikkedonker rijden we naar een heuvel in het land, naar later blijkt een ingestorte tempel, van waaruit we een mooi overzicht hebben van de wereld om ons heen. Het is stil, iedereen is in afwachting van. Gesprekken worden meestal op fluistertoon gevoerd om de magie van het moment niet tekort te doen. Er zijn zelfs mensen die een primusje hebben meegenomen waarop ze water koken voor een kop warme thee of koffie. Myanmar is een echt thee land, koffie is hier nog steeds een luxe product. Het hele gebeuren doet ons wat denken aan de Bromo taferelen in Indonesië, zij het dan minder grootschalig. Rond 6.00 uur begint de hemel langzaam rozig rood te kleuren en worden de vele pagodes steeds duidelijker zichtbaar. Er is echter nog geen luchtballon te zien en dat is toch het spektakel waarvoor iedereen vroeg z’n bed is uitgekomen. Een man naast mij wijst opeens naar groeiende bulten in de verte. Dat moeten de ballonnen zijn, ze worden klaargemaakt voor vertrek. Ook dichterbij zien we vuren hel oplichten op plekken waar hete lucht in de ballonnen wordt geblazen.

Groep groen gaat omhoog – RK

Het weer is goed, de ballonnen kunnen vandaag de lucht in. Net wanneer de zon rood aan de horizon verschijnt gaan de eerste ballonnen de lucht in. Een prachtig gezicht!! De zonsopgang duurt eigenlijk maar een half uur en in die tijd hebben meer dan twintig ballonnen hun weg naar boven gevonden. Dit is inderdaad volop genieten. Zo’n ballonvlucht is trouwens niet goedkoop, ik heb me laten vertellen dat je minstens $350 p.p. moet neertellen voor een rit van 45 minuten. Wij hadden het er niet voor over, maar ik kan me voorstellen dat deze wereld er van boven zien wel heel bijzonder uitziet. Het lijkt me dat deze ervaringen, hetzij op de grond, hetzij vanuit de lucht, de termen ‘magisch’ en ‘mysterieus’ in het leven hebben geroepen.

Verkoop van bellen – RK

Een latere rondrit door het gebied laat de diversiteit van de tempels goed zien. Bij de grote tempels zijn veel kraampjes met allerhande spulletjes te zien.

Thanaka stammetjes – IK

Uiteraard de souvenirs, maar ook de ‘thanaka’ stammetjes als zonbescherming en als verfraaiing en niet te vergeten de longhi’s in soorten en maten, zowel voor mannen als voor vrouwen. Ze worden hier nog veel gedragen. Leuk is dat de verkopers de vaak eeuwenoude bomen gebruiken om hun marionetten in te hangen en we zien zelfs een paar van de overal aanwezige waterkruiken aan een dikke tak hangen.

Waterkruiken in de boom – RK

Aarden waterkruiken vind je werkelijk overal langs de kant van de weg, vaak in een speciaal huisje of op een plank onder een dakje. De kruiken zijn gevuld met vers drinkwater, afgedekt met een schotel waar bovenop een drinkbeker staat. Dit water is voor  iedereen die er behoefte aan heeft. Waar het water vandaan komt en wie het water bijvult is mij niet duidelijk geworden, maar er wordt vast dankbaar gebruik van gemaakt. Dit is een warm, dorstig gebied, een gebied waar niet of nauwelijks regen valt met temperaturen tussen de 28 (januari) en 37 (april) graden C., een savanneklimaat. Daar kun je je ook wel iets bij voorstellen als je om je heen kijkt. Het is overal kurkdroog, stoffig, veel acacia bomen, cactussen en vetplanten en vooral een droge warmte waardoor je verraderlijk snel uitdroogt.

Hindoetempel – RK

De kleinere tempels lijken gewoon willekeurig tevoorschijn te komen in het landschap. Meestal verlaten, al dan niet beschadigd en vaak omgeven door brokstukken, de stille getuigen van betere tijden. Onverwachts stuiten we op een hindoeïstische tempel, waarschijnlijk uit de periode waarin hier veel hindoeïstische arbeiders aan het werk waren. Shiva blijkt dezelfde handgebaren te gebruiken als Boeddha, maar ja Boeddha was in een vorig leven ook een Indiase prins.

De meest voorkomende – IK

Van de vele symbolische handgebaren, ook wel mudra’s genoemd, is die waar de linkerhand met de palm omhoog op zijn schoot ligt en de rechterhand met de palm naar binnen vanaf de knie naar beneden wijst, de meest voorkomende. De eerste symboliseert het innerlijke, de meditatie, de tweede het aardse, de aarde oproepen als getuige. Deze mudra staat voor het moment waarop Boeddha verlicht werd onder de bodhiboom, hetgeen natuurlijk ook een belangrijke gebeurtenis is.

We hebben met al onze uitstapjes en de bij elkaar gesprokkelde informatie een hele goede indruk gekregen van deze bijzondere plaats. Zeker de moeite van het verkennen waard!

De reis van Mandalay naar Bagan is maar zo’n 180 km, maar met de auto doe je er toch al snel 4 uur over. De wegen zijn dan ook nog in ontwikkeling zullen we maar zeggen. Het is een smalle tweebaansweg zonder markeringen en afwisselend van beton, asfalt of stukken grind. Er wordt overduidelijk aan de weg gewerkt. Op diverse plaatsen zijn mensen druk bezig om brokken grind naast de weg in de grond te stampen ter verbreding van, terwijl even verderop de teerpotten aan de kook gebracht worden voor de latere afwerking. Op de weg zijn de brommertjes in de meerderheid. Vooral in de buurt van Myotha (groot industrieel ontwikkelingsproject) en Myingyan (universiteitsstad) ben je als auto behoorlijk in de minderheid  en heb je geen schijn van kans om je te laten gelden in de brommer overmacht.

Torenhoge Boeddha – RK

Het industriële park is al van verre te zien. Een torenhoge gouden Boeddha rijst uit het omringende land omhoog. Ik denk dat het beeld zeker zo’n 50 meter hoog is. Eigenlijk wel intrigerend zo ‘in the middle of nowhere’. Grote buitenlandse bedrijven kopen land van lokale boeren om hier iets uit de grond te stampen met het oog op de toekomst. Om de lokale bevolking voor zich in te nemen is een Boeddha beeld mogelijk een zoenoffer, want in de lokale kranten wordt dit gebied wel spottend ‘land of sorrow’ genoemd. Niet alleen wordt alles met de grond gelijk gemaakt, de verdreven boeren worden vaak onvoldoende of pas heel laat betaald voor hun land. Vooruitgang heeft duidelijk twee kanten.

Veld vol pepertjes – IK/RK

Onderweg is veel te zien. Het leven speelt zich af langs de weg. De omgeving is droog en dor met cactussen en vetplanten, maar ook agrarisch met de verbouw van voornamelijk uien, knoflook, tabak en pepers. We zien een aantal vrouwtjes die bultjes rode pepers op manden leggen waarna de inhoud van de mand gelijkmatig op de grond wordt gestrooid. Het droogproces van de pepertjes bedraagt zes dagen. Het droogveldje is goed gekozen, de zon bakt er lustig op los. Het geheel is een rode uitspatting in het geel en bruin van de grond eromheen.

Overal pagodes – IK

Tenslotte arriveren we in Bagan. Meteen verandert het beeld, het landschap is nu doorspekt met pagodes. Waar je ook kijkt, je ziet ruïnes, eenlingen, groepjes, grote, kleine, sobere en overweldigende. Bagan (of Pagan) is een van de vroegere hoofdsteden van het land. De stad werd gesticht in 849 en kende een enorme rijkdom. De toenmalige koning wilde het boeddhisme als geloof invoeren en het animisme naar de achtergrond verdrijven. De koning en zijn opvolgers waren zo gelovig dat dit leidde tot de bouw van veel, heel veel tempels. Hoewel een groot deel van de tempels tijdens de aardbevingen van 1975 en 2016 geheel of gedeeltelijk zijn ingestort, zijn er nog meer dan genoeg (ongeveer 2000) over om nog steeds van een veld vol tempels te spreken. Sinds vorig jaar staat het gebied op de werelderfgoedlijst en wordt er druk gewerkt aan herstel en opknappen. Sommige tempels staan daarom in de stellages. Bovendien mag je na 2016 geen enkele tempel of pagode meer beklimmen en mag je maar sporadisch een tempel binnen. Dit alles om de bouwwerken te conserveren en te beschermen tegen het steeds toenemende toerisme en alles wat daarbij komt kijken. Dat betekent dus helaas geen bijzondere en iconische uitzichten meer.

Kleine ramen, diffuus licht – IK

Na een snelle lunch gaan we op stap met chauffeur Uh Uh en gids May voor de verhalen. Ons tuk-tukje brengt ons als eerste naar de Myin Kabar Gubyaukgyi, de liefdes tempel of grot tempel (gebouwd in 1113). Binnen in de tempel is het donker (vandaar de grot associatie), het enige licht komt door de uitsparingen in de raampartijen. Doordat de gaten zo klein zijn en het licht zo diffuus zijn talrijke fresco’s redelijk bewaard gebleven. Termieten en mieren zijn de boosdoeners voor de ontbrekende delen. De schilders die de taferelen aangebracht hebben, waren over het algemeen mensen uit de gegoede burgerij. Ze moesten n.l. een paard en katoenen kleding inbrengen voor het privilege. De opzichter en daarmee de eindverantwoordelijke moest zelfs een olifant en zijden kledij aanbieden voor zijn rol. De tempel wordt wel liefkozend de ‘temple of love’ genoemd vanwege het verhaal van koning Kyansittha en zijn zoon Yazakumar. Nadat bekend werd dat de koningin in verwachting was, werd ze door de koning uit het paleis gestuurd met als cadeau een kostbare ring. Mocht het kind een jongen zijn en daarmee de toekomstige troonopvolger, dan mocht ze terugkomen naar het hof en de ring teruggeven aan de koning. Mocht het een meisje worden, dan mocht ze de ring verkopen om zo in haar eigen onderhoud te kunnen voorzien. Hoewel het kind een jongetje was, had de koning ondertussen zijn troonopvolging al op een andere manier geregeld. Ter compensatie gaf hij zijn eigen zoon een groot stuk land, waarop de zoon later deze tempel bouwde als waardering voor zijn vader. Een merkwaardig liefdesverhaal, toch?

Ananda tempel – RK

We vervolgen onze tocht naar de Ananda tempel, een van de mooiste en beroemdste tempels van het gebied (gebouwd in 1105). Deze tempel is daarnaast bekend als de Westminster Abbey of Birma, een hommage aan de grootsheid van dit gebouw. May vertelt dat er vier Boeddha’s in de tempel staan, een voor elke windrichting. De boeddha’s die in het oosten en westen staan zijn nog origineel, de andere twee van latere datum. Opvallend is het verschil in stijl. De oorspronkelijke beelden hebben haast vrouwelijke vormen met ronde heupen, een lange hals, een suggestie van doorschijnende gewaden en haren als de schil van een jackfruit. Het modebeeld uit die tijd?

De oostelijke boeddha houdt een soort noot tussen duim en middelvinger van zijn rechterhand. Dit mosterdzaad (volgens May) symboliseert in de dhamma of boeddhistische filosofie een remedie tegen ellende en lijden. Volgens het verhaal kwam een moeder bij Boeddha voor een geneesmiddel voor haar doodzieke kind. Boeddha reageerde op haar smeekbede door haar de opdracht te geven mosterdzaad te halen bij een familie waar nog geen verliezen waren geleden. Dit bleek een onmogelijke opdracht, waarbij de moeder zich realiseerde dat er overal geleden wordt en dat zij niet alleen stond in haar verdriet en ellende. Gedeelde smart is halve smart?

De zieke man – RK

Binnen op de muren wordt het verhaal vertelt van de prins Siddhartha en zijn bereiken van het Nirwana. Nadat hij zich bewust is geworden van de vier omen, t.w. de oude man, de zieke man, de dode man en de monnik, realiseert hij zich dat de tijd voor hem is aangebroken om de volgende stap te zetten. Hij neemt afscheid van zijn vrouw en pasgeboren zoon, geeft al zijn wereldlijke spullen aan zijn volger en snijdt vervolgens zijn lange haar af met zijn zwaard, waarmee de transformatie naar Boeddha compleet is.

De strijd langs de onderrand – IK

Ook aan de buitenkant wordt het verhaal van Boeddha vertelt. Voor ons niet te zien, aangezien het uitgewerkt is in plaquettes hoog op de muren. Wat wel goed te zien is, zijn de geglazuurde tegels langs de onderrand van de tempel. Hierop wordt de veldslag met en de overwinning op de Mara (het kwaad) uitgebeeld compleet met draken, trollen en andere mythische beesten. Prachtig en erg gedetailleerd……wat een werk!

Overal tempels – RK

Terwijl we verder rijden zien we om ons heen veel kleinere tempels en pagodes. Ze lijken gewoon nonchalant te zijn neergestrooid in het landschap. Ik denk vast dat iedereen hier zo zijn of haar eigen tempel heeft om te bidden. Onze volgende tempel is de Htilominlo (ca 1211), de tempel van de vader en de paraplu. Koning Nandaungmya had vijf zoons. Al aan het begin van zijn bewind wilde hij zijn opvolging regelen, waarbij hij een voorkeur had voor zijn jongste zoon. Omdat dit natuurlijk een hoop geruzie en trammelant teweeg zou brengen, plantte de koning een witte paraplu in het zand waaromheen zijn zoons moesten plaatsnemen. Met het verstrijken van de tijd zou de paraplu omvallen en wie er dan door de paraplu werd ‘aangewezen’, zou troonopvolger worden. Een goed verhaal eindigt vanzelfsprekend met een goede afloop; de jongste zoon werd aangewezen.

Het topje staat recht – RK

Onze laatste tempel van de dag is de gouden Shwezigon pagoda (uit 1102). Qua uiterlijk lijkt deze een beetje op z’n beroemde broer in Yangon, de Shwedagon pagode. Voor ons dus iets minder interessant. May weet wel te vertellen dat er voor de pagode speciaal een  kleine waterplas is gecreëerd waarin je goed kunt zien of het topje van de pagode nog wel recht staat. Zo niet dan moet er onmiddellijk actie worden ondernomen.

Op de achterkant van het terrein staan twee kleine tempelhuisjes voor animistische ‘goden’. De koning in die tijd geloofde in vrijheid van godsdienst. In het eerste huisje tref je een vader en zoon aan. Toen de koning de aardegeesten aanriep voor de bouw van de tempel gaf de zoon hier stukken sneller gehoor aan dan zijn vader. Daarom staat de zoon op een verhoging en wordt er tot hem gebeden wanneer iemand een promotie verlangt. De vader, langzamer en bedachtzamer, is goed als verdediger tegen het kwaad.

Zakenman pur sang – RK

In het andere huisje staat een beeld met een longhi over de knieën en een brandende sigaret in de mond. Een zakenman pur sang. Hier moet je zijn voor het opzetten van een nieuw bedrijf of geluk/succes in zaken.

Vouwen van wensgeld – RK

May vertelt dat je een eerste briefje van K 1.000 als een soort plat trechtertje moet vouwen en een tweede als een plat vierkant pakketje wat je erin schuift. Met dit geheel tussen je handen bid en wens je, waarop het trechtertje achter de daarvoor aangebrachte banden van het beeld wordt geschoven. Het pakketje, aangevuld met een takje van de Eugenia plant, bewaar je vervolgens in je portemonnee. Je mag dit geld niet uitgeven, in elk geval niet totdat de wens is vervuld. Het bijgeloof is nog volop aanwezig! Om bij te houden hoeveel mensen het animisme aanhangen wordt het gedoneerde geld elke dag opgehaald en zorgvuldig in een kasboek bijgehouden. Elk jaar in september komen alle ‘kasboeken’ bij elkaar en wordt er gekeken naar het totale gedoneerde bedrag. Hieruit blijkt dat het geloof in bovennatuurlijke krachten en machten nog niets aan intensiteit heeft ingeboet. Mensen blijven geloven dat ze zelf de krachten kunnen beïnvloeden die van invloed zijn op wat er in de toekomst gaat gebeuren.

Blik op de Irriwaddy – RK

We sluiten onze informatieve dag af met een zonsondergang op een verhoogd punt in het landschap. Ook hierin is symboliek te herkennen. De dag is als een lotusbloem, een krachtsymbool voor zuiverheid, veerkracht en persoonlijke groei. Aan het begin van de dag opent de lotus haar bloemen opdat alle indrukken en leermomenten ontvangen kunnen worden, maar aan het eind van de dag, wanneer de bloembladeren zich sluiten is het tijd voor reflectie en bezinning. Dat past in deze omgeving!

De voormalige hoofdstad van koning Bodawpaya, Mingun, ligt zo’n elf kilometer stroomopwaarts langs de Irrawaddy rivier. De Irrawaddy of Ayeyarwady, de belangrijkste rivier van Myanmar, ontstaat door het samenvloeien van de rivieren Nmai en Mali, die beiden weer ontstaan uit gletsjers in de gebergten in het noorden van Myanmar. Met een lengte van meer dan 2.170 kilometer en een stroomgebied van ruim 400.000 km2 is het ook één van de grootste rivieren in zuidoost Azië. De rivier wordt ook wel ‘de weg naar Mandalay’ genoemd, een verwijzing naar de belangrijkheid van de vroegere hoofdstad.

Droogte aan de oevers van de Irriwaddy – RK

Terug naar Mingun…….. Eind 18e eeuw (1790) begon koning Bodawpaya, met hulp van duizenden krijgsgevangenen en slaven, met de bouw van wat de grootste tempel van Birma moest worden, de Mingun Paya. Zijn plotselinge dood in 1819 maakte echter een vroegtijdig einde aan de bouwlust. De tempel is dus nooit helemaal af gemaakt, want geen van zijn 120 kinderen (!) wilden de bouw voortzetten. In 1839 zorgde een sterke aardbeving er nog eens voor dat het reeds gebouwde deel begon te scheuren en af te brokkelen. Oorspronkelijk zou de tempel ongeveer 150 meter hoog worden, maar wat we nu kunnen zien is een half afgebouwde stoepa van slechts zo’n 50 meter hoogte. Desalniettemin biedt de ruïne, ondanks alle scheuren en beschadigingen, een indrukwekkende aanblik. Helemaal als je de restanten van de enorme leeuwen ziet die eens de toegang tot het complex moesten bewaken.

Restanten Mingun Paya – IK

We klimmen vol enthousiasme naar boven, niet om  het er later ingebouwde spuuglelijke heiligdom te bekijken, maar om te genieten van het uitzicht over de rivier en het omliggende landschap.

De grooste bel ter wereld – RK

Vlakbij de stupa ligt de Mingun Bell, de grootste bronzen klok ter wereld met een hoogte van vier en een omtrek van vijf meter. Deze bel zou, als de stupa klaar was, bovenin komen te hangen. Tijdens de aardbeving van 1839 werd de bronzen bel van bijna 91.000 kilo van zijn sokkel getrild. De bel bleef wonder boven wonder heel en werd in 1896 weer opnieuw in een staander geplaatst. Er zit geen klepel in de bel. Deze wordt geluid door op de buitenrand van de klok te slaan, hetgeen door vele bezoekers ook vol verve wordt gedaan. Je kunt er eveneens onder gaan staan om de binnenkant van de klok te bekijken. Mogelijk heeft dit ook een religieus aspect of anders is het gewoon pure nieuwsgierigheid, maar tot mijn verbazing zie ik zowel jong als oud op de knieën onder de klok kruipen.

De slagroomtaart – IK

Verderop langs het pad kom je aan bij de Mya Thein Tan of Hsinbyume Pagode, een spierwitte tempel die de kosmos, Mount Meru, van Boeddha moet voorstellen. Deze tempel is in 1816 gebouwd door de toenmalige kroonprins Bagyidaw ter nagedachtenis aan zijn vrouw Hsinbyume die gestorven was in het kraambed. Hsinbyume betekent letterlijk ‘witte olifant’. De compleet witte tempel bestaat uit zeven lagen omzoomd door een golvende rand rondom die de bergketens van Birma symboliseren. Beslist een totaal andere tempel dan we tot nu toe gezien hebben in Myanmar. De gelezen associatie met een slagroomtaart is niet misplaatst ;). Het verhaal gaat dat er maar liefst 100.000 smaragden werden betaald om de pagode te kunnen realiseren. ‘Mye’ betekent smaragd en ‘Thein Tan’ staat voor honderdduizend. The name says it all!!

Donateurs – RK

Onderweg naar de lunch van 415 monniken zien we allemaal borden langs de kant van de weg waarop van alles staat geschreven. Onze chauffeur vertelt dat dit de donateurs zijn voor herstel, lunch en onderhoud van zowel tempels als monniken.

Onderweg naar de lunch – RK

Monniken en ook nonnen eten tweemaal per dag een gedoneerde maaltijd, d.w.z. om 6 uur ’s ochtends en ’s middags tegen twaalven. Mocht je het interessant vinden dan kun je zo’n maaltijd bijwonen. Het is een fascinerend gezicht hoe de monniken zich opstellen in een lange rij met de novicen, in het wit, achteraan. Langzaam schuifelen ze met hun bedelnap (ja, zo wordt dat nu eenmaal genoemd) en drinkbeker in de armen richting eetzaal. De slippers worden buiten achtergelaten en volgens een strak stramien vindt iedereen een plaats in de royale eetzaal. Alles in stilte, je hoort slecht de geluiden van de natuur en het schuifelen van de voeten. In kleermakerszit wordt de maaltijd aan lange, lage tafels genuttigd.

Zoek je slippers …. – IK

Eenmaal klaar, dan vertrek je met medeneming van nap en beker, zoek je je slippers (valt soms nog niet mee!) en vertrek je naar de (studie)zalen. Opzienbarend hoe rustig en ingetogen het hele proces verloopt.

De U Bein brug – RK

Een andere ‘must do’ is de U Bein brug bij Amarapura. Deze voetgangersbrug is met ruim 1,2 kilometer de langste teakhouten brug in de wereld. De drie meter brede brug over het Taungthmanmeer werd in 1870 gebouwd met teakhout afkomstig van een verlaten paleis in de voormalige hoofdstad Ava. toenmalig koninkrijk Birma heeft inderdaad heel veel hoofdsteden gekend! De naam van de brug is ontleend aan de burgemeester die de brug liet bouwen. De brug rust op zware pijlers en staat (heel) hoog boven het water. Volgens kenners kan de brug tijdens de regentijd gedeeltelijk onder water staan, maar dat lijkt mij haast onmogelijk. Ooit is de brug waarschijnlijk gebouwd als doorgangsroute voor het dorpje aan de overkant van het meer. Daar bevindt zich o.a. het Mahagandayon klooster en het zijn vooral de monniken uit dit klooster die de brug haar faam hebben gegeven. Tegenwoordig ligt er een zandpad door het meer. waardoor de brug haar noodzaak v.w.b. verbinding een beetje heeft verloren. Nu is het vooral een toeristische attractie waarop de plaatselijke bevolking samen met de vele toeristen flaneert. In de wachthuisjes wordt ondertussen van alles verkocht. Hier zijn bankjes geplaatst als rustmoment en misschien om weer even op adem te komen? Het ‘verkeer’ op de brug is namelijk behoorlijk chaotisch en druk en hoewel het platform zich hoog boven het water bevindt, zijn er geen leuningen aanwezig. Hopelijk is dat teakhout inderdaad zo degelijk en sterk als wordt beweerd.

Zonsondergang – IK

Zowel zonsopgang als zonsondergang zijn de momenten bij uitstek om van de brug te genieten. Onder ons varen bootjes naar de meest geschikte plek om het ultieme moment goed vast te kunnen leggen. Luxe voorzien van borreltafel inclusief hapjes. Toerisme is een gouden zaakje hier. We zijn blij dat we het gezien hebben, maar de plaatjes met eenzame monniken, die in gedachten op de brug lopen, zijn hier niet meer te zien.

Mandalay is de tweede stad en de laatste koninklijke hoofdstad van Myanmar. Voor veel reizigers een stad waar je niet te lang wilt blijven hangen……althans volgens onze introductie over deze stad. Wij hebben echter een prima boutique hotelletje gevonden met een zeer georganiseerde dame achter de receptie en samen hebben we een rijk gevarieerd programma bedacht voor onze dagen hier. Mandalay blijkt fascinerender te zijn dan beschreven.

Mandalay werd in 1859 gesticht door koning Mindon. Net als de meeste eerdere en zelfs de huidige hoofdstad werd Mandalay gesticht en gebouwd naar de wensen van de heerser van dat moment. Dit keer was de profetie over de oprichting van een metropool voor het boeddhisme op die exacte plaats ter gelegenheid van het 2400 jaar jubileum van het boeddhisme de aanleiding. Om het een en ander te realiseren begonnen ze al in 1857 met de afbraak van het voormalige koninklijke paleis in Amarapura. Elk onderdeel werd per olifant naar de voet van de nieuwe lokatie, Mandalay Hill, vervoerd, waar alles zorgvuldig weer werd opgebouwd. Al met al heeft deze hele operatie maar liefst twee jaar geduurd. In 1885 werd de stad geannexeerd door de Britten en werd het een belangrijke vesting voor het Britse rijk. In WOII werd de stad behoorlijk beschadigd en uiteindelijk bezet door de Japanners die het oude paleis gebruikten als bevoorradingsdepot.

Tegenwoordig is Mandalay een belangrijk handelscentrum voor het noorden en het centrum van het land. Het grootste deel van de internationale handel met China en India loopt via deze stad. Waarin wordt er dan zoal gehandeld? Tot de belangrijkste industrieën behoren o.a de houtbewerking, het snijden en polijsten van jade, het bewerken van bladgoud en het brouwen en destilleren van Mandalay bier. Het bier gaan we vooral proeven, de rest gaan we zien en ervaren. Myanmar kent tien zogenaamde traditionele kunsten, de ‘pan se myo’ hetgeen vrij vertaald de tien bloemen betekent.

Ingespannen aan het werk – RK

Panbu oftewel het beeldhouwen met hout behoort daartoe. Volgens overlevering worden de meeste beelden of figuren nog steeds gemaakt met een mes of een beitel. Hoe bewonderenswaardig als je ziet hoe gedetailleerd de motieven zijn uitgesneden. Ervaring en een stabiele hand zijn zeker noodzakelijk.

Allemaal handwerk – RK

In dezelfde werkplaats zien we ook hoe de vele handpoppen (marionetten) en geborduurde kussens worden gemaakt. In grote houten ramen worden lappen gespannen die vervolgens minutieus met draadjes en kraaltjes worden bewerkt, compleet met opvullingen en uitsparingen waar nodig. Het is allemaal hand- en precisie werk en misschien wat hoger geprijsd dan in de toeristenkraampjes, maar de kwaliteit is dan ook een heel stuk beter. Bovendien is elk stuk uniek. Hoewel de moeite waard om te zien en je te realiseren hoeveel werk er eigenlijk in een afgeleverd stuk zit, is dit voor ons niet echt nieuw. We hebben dit eerder elders gezien.

Even rust na 30 minuten slaan – RK

Wat wel nieuw is en waar we onze ogen uitkijken is bij het maken van bladgoud. Bladgoud is goud wat tot een dikte van 0,0001 mm is gehamerd, waarbij het hameren geheel handmatig wordt gedaan. Een blokje lokaal gedelfd 24 karaat goud wordt in periodes van 30 minuten langzaam maar zeker plat gehamerd. Het goud zit verpakt in een dikke zeemleren lap die in elke pauze gedraaid wordt om te zorgen dat het proces gelijkmatig verloopt. Een ingenieuze ‘klok’ ligt, in de vorm van een uitgeholde kokosnoot, met gaatje, in een emmer water. Het vollopen en zinken van de noot duurt precies een half uur. Het is zwaar lichamelijk werk en de laatste hamersessie duurt maar liefst vijf uur!

Bladgoud – RK

Ook het papier waartussen het goud gehamerd wordt, kent een speciaal en tijdrovend proces. De bladzijden worden gemaakt van een speciale bamboesoort, waarvan de vezels  drie jaar in potten gevuld met een citroen-/limoenmengsel, althans dat denk ik. De vezels worden dan vermalen tot een soort pulp wat weer uitgespreid wordt in een groot houten raam om te drogen in de zon. Eenmaal droog wordt het  ‘papier’ in vierkanten gesneden en ‘geslagen’ totdat het een glanzend en glad oppervlak heeft gekregen. Pas dan is het papier geschikt om als tussenlaag voor het bladgoud te dienen. Ondanks de armoede in het land is bladgoud ongelooflijk belangrijk.

Een precies werkje – RK

Bij elke tempel of pagode kun je stalletjes vinden waar bladgoud verkocht wordt om even verderop op een Boeddha te plakken. Meestal worden vrouwen niet toegelaten op dit heilige terrein en zijn het dus vooral de mannen die dit ritueel uitvoeren. Sommige beelden zijn bijna niet meer te herkennen, ze zien er haast wat misvormd uit door de dikke ongelijkmatig aangebrachte laag gouden velletjes. De werkplaats laat ons zien dat er ook nieuwe toepassingen zijn gevonden om het bladgoud aan de man (toerist) te brengen. Zo wordt het verwerkt in zeep, shampoo en lotion, maar ook als extraatje in een fles prosecco of sake. Bladgoud kun je immers eten?! Naast het winkeltje zitten vrouwen (dat mogen ze wel!) in een lotushouding achter lage tafels om velletjes bladgoud te verwerken in kunstobjecten. Het is een lastig werkje. Niet alleen is het bladgoud dun en makkelijk scheurbaar, het is ook nog eens plakkerig. Daarom wordt er gewerkt met een poeder om de handen en de instrumenten stroever te maken. Zoiets wat atleten ook gebruiken? Hoe dan ook, we hebben een nieuwe waardering voor al dat bladgoud om ons heen. Er zit heel wat bloed, zweet en tranen in een velletje.

Beoordelen – IK

De jade markt is weer een heel ander aspect. Op een speciaal daarvoor ingerichte markt worden alle aspecten van deze steen belicht. Waar precies in Myanmar jade wordt gevonden weet ik niet, maar dit is de markt die in het middelpunt van alles wat daarna komt, staat. Mannen sjouwen rond met brokken, sommigen zo groot als sinaasappelkistjes, om de kwaliteit door deskundigen hier te laten beoordelen. Daarvoor heb je een zaklamp en een houder met een mobiele telefoon nodig.

Drie armbanden – RK

De zaklamp schijn je op de steen om de dichtheid, de kleur en eventuele gebreken goed te kunnen bepalen. Met de telefoon heb je rechtstreeks verbinding met de leveranciers (veelal in China)  om de prijs en de mogelijkheden te bepalen. Dat laatste kun je ook laten doen bij de vele werkplaatsen langs de randen van de markt. Hier worden stenen gesneden, gepolijst, voorzien van cirkels (= armbanden) en wat er nog meer nodig is voor een goed eindproduct.

Polijsten – IK

Uiteraard kun je ook eindproducten kopen, vooral armbanden die een goede gezondheid en veel geluk moeten brengen aan de dragers. De prijs kan variëren tussen de $5 en $200.000 afhankelijk van de kwaliteit van de jade. Zou je het er aan af zien? Wij als leken in ieder geval niet. Toch lijkt deze verkoop slechts een ondergeschikt deel te zijn. De nadruk ligt hier echt op de handel van de stenen zelf, hetgeen ook te zien is in het aantal thee-hoekjes overal, waar mannen bij elkaar komen om te onderhandelen en te vergelijken.

Handelsgesprekken – IK

Boeiend om te zien. Helemaal omdat je hier werkelijk mensen ziet ‘from all streets of life’, van keurige huisvaders tot ondoorgrondelijke maffiabazen. Dat denken wij tenminste. Als je je bedenkt dat deze markt voor Myanmar een waarde vertegenwoordigd van rond de $31 miljard, dan realiseer je je dat de jade markt hier echt big business is! Een andere en zeker een verrassende wereld!

Het Birmees is een onbegrijpelijke taal, compleet met rondingen, krullen en diverse extraatjes. Er is voor ons geen touw aan vast te knopen. In onze dagen hier in Yangon zijn we tot nu toe niet veel verder gekomen dan ‘mingalabar’ of ‘maingalapar’ als groet en een steeds opnieuw proberen van het Birmaanse woord voor dank je wel. In voor ons verstaanbare klanken en letters schrijf je het als: ‘kyaayyjuutainpartaal’. Spreek het echter niet uit zoals het hier staat, want dan begrijpt niemand er wat van. Het moet ongeveer klinken als ‘Kjeizutinbade’. Oef! Gelukkig spreken veel mensen hier redelijk tot goed engels en als het niet anders kan, kom je met een glimlach en een paar handgebaren ook een heel eind.

Na de pagode is het nu tijd om het eigenlijke leven in deze stad te gaan ontdekken. We hebben daarvoor een lijstje gemaakt, waarop de Bogyoke Markt, het Rangoon Tea House, de wijk daaromheen en als laatste de ‘circle train’ staan vermeld. Hopelijk hebben we tijd genoeg om al deze facetten naar behoren te beleven.

De markt – RK

De Bogyoke Aung San Market, zoals de markt tegenwoordig officieel heet, is als Scott Market in 1926 gebouwd tijdens de nadagen van het Britse bestuur. De overdekte markt, in het Pabedan district, werd genoemd naar mr. Gavin Scott, de gemeentecommissaris in die tijd. Meer algemeen wordt aangenomen (en misschien gewenst?) dat de markt is genoemd naar James George Scott, de man die voetbalsport introduceerde in Myanmar.

Op straat – RK

Na de onafhankelijkheid (1948) werd de markt hernoemd naar Bogyoke (generaal) Aung San, die door velen als de vader van de onafhankelijkheid wordt beschouwd. Van zijn drie kinderen is dochter Aung San Suu Kyi het bekendst. Het oude gedeelte van de markt is nog steeds gehuisvest in het oude koloniale gebouw compleet met klinkerstraatjes. Heerlijk om doorheen te dwalen op zoek naar wat er maar te koop is (en dat is veel). Afdingen is een must. Hoewel toeristisch, is het (nog) niet overweldigend druk en onaangenaam.

Dat geldt trouwens voor veel in Yangon. De stad is bezig met een inhaalslag en verandert snel. Hoewel voor velen waarschijnlijk meer dan wenselijk, is het vanuit een toeristisch oogpunt altijd jammer, want veel oorspronkelijkheid gaat in het proces verloren.

Tea leaf salad in RTH – RK 

Na het ‘shoppen’ strijken we neer in het Rangoon Tea House of RTH, niet ver van de Yangon River. De eigenaar, een Birmees opgegroeid in Londen, wilde een restaurant openen dat wanneer het in Londen zou staan, je het qua aanbod als authentiek Birmees zou ervaren. Maar gesitueerd in Yangon zou het restaurant qua uitstraling uit grote steden als Londen of New York kunnen komen. Dat is hem gelukt. Hij zegt zelf dat hij ‘gewone’ Birmaanse gerechten naar een hoger niveau heeft getild door gebruik te maken van ingrediënten van topkwaliteit in combinatie met een eigen twist. Dat gaan we proberen. We kiezen voor een variëteit aan ‘street food’ snacks aangevuld met de ‘signature dish’, de ‘tea leaf salad’. Heerlijk!!

Thee menu – IK

Eigenlijk zouden we, in een theehuis, thee moeten drinken. Aan keuze is er dan ook geen gebrek.  Naast de keuze tussen ‘hot or iced’ zijn, om het de klanten gemakkelijker te maken, de 16 verschillende  combinaties in een overzicht bijeen gebracht, waarbij het vooral gaat om de verhoudingen tussen ‘sweet black tea, evaporated milk & condensed milk’. Not completely our cup of tea 😉.

Uitgerust en tevreden beginnen we aan onze rondwandeling in de buurt. Het is inmiddels midden op de dag met een temperatuur van boven de 30 graden, maar het voelt niet onaangenaam. De straten zijn hier recht en staan haaks op elkaar. Het plan een stille getuige van een Brits koloniaal verleden. Het leven op straat vertelt een heel verhaal. De doorgang is vaak slechts 1 auto breed, omdat de rest van de straat gebruikt wordt als parkeerplaats voor allerhande voertuigen, straatverkoop, pop-up restaurantjes, spontane buurtgesprekken, spelletjes en alles wat je verder nog kunt verzinnen. Heel levendig.

Mensen leven op straat – RK 

We dwalen op ons gemak rond en vergapen ons aan alle nieuwe indrukken. Hier leeft iedereen op straat, hier ontdek je hoe mensen wonen, werken en leven. Ze zeggen dat het leven in Myanmar te vergelijken is met dat van Thailand vijftig jaar geleden. Daarover kunnen wij natuurlijk niet meepraten, maar je kunt je er iets bij voorstellen.

In afwachting van ….. – IK

Een andere manier om het leven van alledag te ervaren en te beleven is een rondrit met de ‘circular train’. Op het hoofdstation van Yangon horen we dat een rondrit op dit moment niet mogelijk is omdat de lijn verbeterd gaat worden. Ongeveer halverwege het traject zijn de werkzaamheden al begonnen, dus we kunnen tot dat punt en dan weer terug. Zo afgesproken betalen we onze 200 Myanmarese kyat (1€ = ongeveer 1.500 kyat) en kunnen we voor iets meer dan een dubbeltje ongeveer drie uur reizen. Hoever dat is in kilometers is niet belangrijk. Deze trein wordt vooral gebruikt door lokale mensen die of in de buitenwijken wonen en hun spullen verkopen in de stad of wonen in de stad en familie hebben op het platteland. Hoewel de toeristen deze trein ook hebben ontdekt, is de trein dusdanig lang dat je elkaar niet meer terug ziet. Je kijkt je ogen uit.

Verkoop in de trein – RK 

Op lange banken onder de open ramen zitten mensen gezellig dicht bij elkaar. Slippers op de grond en met de benen lekker in kleermakerszit maakt iedereen het zich gemakkelijk. Dit is met recht ‘life in the slow lane’. De trein stopt bij elk gehuchtje en overal stappen mensen in of uit, al dan niet vergezeld van hun koopwaar. Ondertussen bevolken de handelslui het middenpad. Vrouwen met manden op hun hoofd vol lekkers stoppen desgevraagd en gaan gemoedelijk op een eveneens meegebracht krukje zitten zodat ze gemakkelijk met de mand op schoot een maaltijd kunnen klaarmaken. Uit allerlei bakjes en zakjes worden ingrediënten verzameld, die vervolgens worden samengevoegd op een (plastic) schaaltje. Een paar stokjes erbij en het smikkelen kan beginnen. Na de maaltijd verdwijnt het schaaltje even zo vrolijk door het open raam.

In de trein – RK

Langs de lijn is het dan ook een grote vuilnisbelt. Ze hebben hier wat dat betreft nog een lange weg te gaan. Verder zien we waterverkopers, fruitverkopers en niet te vergeten de betelnoot verkopers.

Verkoop van betelnoot pakketjes – RK

Mannen met smoezelige bakjes waarin de bladeren liggen die gevuld worden met een ritueel aan snufjes en kwastjes om tenslotte tot een klein frommeltje gevouwen te worden. Het past precies in je holle kies (of je wangzak) en menigeen, zowel mannen als vrouwen, zie je hier serieus gebruik van maken. Het vruchtvlees van de betelnoot (zaden van de betelpalm) wordt samen met gebrande kalk en/of met toevoeging van tabak en bepaalde kruiden gekauwd. Om de bittere smaak te verzachten kun je nog een beetje honing of iets anders zoet toevoegen. Misschien heeft elke verkoper wel een eigen speciaal ingrediënt voor zijn kauwpakketje? Speeksel en kalk zorgen voor een snelle opname van de verslavende stof areciline, waardoor je je prettig gaat voelen. Terwijl wij aandachtig toekijken hoe het een en ander wordt bereid, lachen slechte gebitten met rode tanden ons vrolijk toe. Ook eens proberen? Toch maar niet, wij zijn niet zo gecharmeerd van een rode mond met rode inhoud. Bovendien is het erg slecht voor je gebit, kun je er misselijk van worden of buikloop van krijgen en is de kans op hartkloppingen vergroot. Dit zijn nog maar de mindere bijwerkingen. Het genotsgevoel moet wel behoorlijk zijn of geeft het de mens gewoon wat te doen tijdens de sociale onderonsjes?

Terug in Yangon hebben we de beleving beleefd. We hebben ons ondergedompeld in de lokale cultuur en hebben ons grote glas (lokaal) bier op en top verdiend.