Tag: Westerkwartierpluspad

Knp: 21-38-34-31-81-80-77-74-75(of 73)-72

We lopen vandaag nog steeds in het zuidelijk Westerkwartier, want de A7 is niet, zoals ik eerst dacht, de scheiding tussen het zuidelijk en het noordelijk deel. Hoe zit het dan? Sinds het midden van de 19e eeuw wordt onderscheid gemaakt tussen het noordelijk Westerkwartier (Middag en Humsterland met de voormalige gemeenten Aduard, Ezinge, Grijpskerk, Hoogkerk, Oldehove en Zuidhorn) en het zuidelijk Westerkwartier (Langewold en Vredewold, met Grootegast, Leek, Marum en Oldekerk). Het zuidelijk Westerkwartier kenmerkt zich door een kleinschalig coulisselandschap met houtwallen. Het gebied vormt, landschappelijk gezien, een voortzetting van de Friese Wouden, vandaar dat het in de 19e eeuw ook wel de Groninger Wouden (Fries: Grinzer Wâlden) werd genoemd. 

Van het noordoosten naar het zuidwesten lopen in het Westerkwartier de gasten (brede zandruggen) met daarop verscheidene dorpen in het groen. Voorbeelden daarvan zijn o.a. Nuis, Niebert en Marum maar ook de brede omgeving van Opende en Doezum. Laat deze wandeling ons nou precies vanaf Houtigehage naar Opende voeren waar deze houtwallen, langgerekte aarden wallen met een aaneengesloten beplanting van verschillende houtsoorten, sterk vertegenwoordigd zijn. Deze houtsingels vormen een natuurlijke afscheiding tussen graslanden. Voor de natuur en biodiversiteit zijn deze singels heel waardevol. Bescherming van dit coulisselandschap is inmiddels nodig, want vroeger maakten de houtsingels deel uit van het boerenbedrijf. Ze leverden ‘geriefhout’, brandstof en werden gebruikt voor veekering, maar tegenwoordig is dat niet meer zo. 

We starten in Houtigehage maar lopen een andere route dan volgens het boekje. De route is met het in gebruik nemen van wandelknooppunten in dit traject verlegd. Wij varen er wel bij, want ik denk dat deze (nieuwe) wandeling veelzijdiger en aansprekender is. 

Houtigehage is een heidedorp dat tot in de eerste helft van de 18de eeuw bestond uit hoge venen. De venen zijn kort daarna voor de turfwinning afgegraven. Toen dit in het midden van de 18de eeuw min of meer voltooid was, werd het geruïneerde landschap aan zijn lot overgelaten en ontwikkelde zich hier een heidegebied. Het dorp bestond toen eigenlijk uit niet meer dan een ongeordende en verspreid liggende verzameling spitketen (plaggenhutten). De naam ‘spitkeet’ komt van het meestal gebruikte bouwmateriaal, in het Fries ‘heidespitten’, stukken grond met heidewortels.  ‘Een woning ……..!? Niets anders dan een paar muren van plaggen, met vóór in een paar kleine ruitjes, waar de glazenmaker heusch niet veel aan verdiend had’, aldus een dominee over het wonen op de heide in de negentiende eeuw. Armoede troef dus! Tegenwoordig is (lijkt) dat heel anders.

We zijn nog maar net op weg of we lopen langs de Blauwe Dobbe, een waterplas, wat een pingoruïne, een overblijfsel uit de ijstijd, blijkt te zijn. Bij het meer staat het clubhuis van de ijsvereniging ’Fan Twa Ien’, waar, indien mogelijk, een marathontocht met 50 rondjes van 500 meter georganiseerd wordt. Het blijkt dat ze ook in de overige maanden niet stil zitten. Er zijn een groot aantal mensen bezig met radiografisch bestuurbare bootjes, van zeilboot tot zandzuiger, op het water. Hoewel een bijzonder gezicht, vragen wij ons wel voorzichtig af waarin het echte sportgevoel dan toch zit? Die ‘pure pracht en pret’ van een sport is kennelijk slechts te begrijpen voor de insider, want ik lees in een blog: ‘RC-boten zijn een sport op zich. De snelheid, het geluid en het ongehinderd doorklieven van het wateroppervlak……..wat is er leuker dan varen met een radiografisch bestuurbare boot als het weer het toelaat?’ 

Het is heerlijk (wandel) weer en lopen door een waterrijke omgeving met mooie doorkijkjes.

Regelmatig zien we kuddes Schotse hooglanders; ruig, indrukwekkend en nog dik in hun vacht. We lezen en leren dat hooglanders in een sociale kudde leven. Ze blijven altijd kijken naar de andere dieren in de kudde en zorgen voor elkaar. Zo liggen kalfjes bij elkaar in de crèche met één koe dicht in de buurt. De oudste koe van een kudde is de leider. Zij bepaalt waar er gegraasd wordt, wanneer er gedronken wordt en wanneer het tijd is om te rusten. Het zijn gewoontedieren die houden van routine. Ze zoeken bomen om zich even aan te schuren en in een warme periode vinden ze het fijn om in het water te staan om het lichaam af te koelen.

Later op de route, bij Opende, zien we zelfs een grote kudde waterbuffels. Die zie je hier niet zo vaak, toch? Het blijkt een kudde te zijn van een veeboer, die eigenlijk het liefst mozzarella wil produceren en dus zelf waterbuffels houden. Rondom de boerderij lopen nu zo’n 20 waterbuffels. Deze dieren grazen, als de omstandigheden het toelaten, dag en nacht buiten. Ze eten gras, hooi en graskuil van eigen grond en gedijen prima in een waterrijke omgeving. Dankzij hun gespreide hoeven zakken ze niet te ver weg in de drassige grond. Een bijzonder verhaal, misschien de volgende keer toch een mozzarella meenemen uit Opende?

Onderweg zien we ook nestkasten op hoge palen in het veld die bedoeld zijn voor de torenvalk. De torenvalk was lange tijd de meest voorkomende roofvogel in Nederland, maar staat tegenwoordig op de ‘rode lijst’ van vogels. Het is een uitgesproken jager vooral op veldmuizen en is goed te herkennen aan zijn manier van jagen: stil hangend of biddend in de lucht. Met dit bidden wordt de vleugels snel heen en weer bewogen. Deze vogel broedt graag in nestkasten in open land. Hij bouwt dus zelf geen nesten, maar gebruikt een oud kraaiennest of een speciaal daarvoor gemaakte (torenvalk) kast, zoals hier. Zulke weetjes geven beslist iets extra’s aan het wandelen in de omgeving.

Langzamerhand komen we bij Opende, het meest westelijk gelegen dorp van de provincie Groningen en één van de weinige Groningse dorpen waar Fries gesproken wordt. De plaatsnaam is een verwijzing naar de ligging: op (= aan) het einde van de weg van Grootegast naar Friesland. Grappig is dat er in 2011 twintig ‘buitengewone berichten over het dagelijks leven in het Groningse dorp Opende’ verschenen in NRC Handelsblad. Volgens de redactie was de keuze voor Opende willekeurig. Een gemiddeld dorp, ver buiten de Randstad, geen doods dorp waar alleen de oudsten achterblijven en geen toeristisch dorp dat door buitenstaanders wordt overspoeld. Hun beschrijving van Opende is als volgt: ‘Weilanden, bomenrijen en houtsingels bepalen hier het uitzicht. Karige bebouwing valt in het niet bij veertien kleuren groen. Stemmen zijn schaars waar de wind heerst en het gras buigt. Noodweer zie je van verre naderen. Hier vegen ze nog de stoep en ook de stoep van de buurvrouw die slecht ter been is. Ze groeten onophoudelijk iedereen, ook vreemden. Kort: ‘Hoi.’ Kort is niet kortaf.’ Klinkt goed!

Wij lopen Opende niet echt in, maar lopen het laatste stuk over het Blotevoetenpad of zoals ze hier zeggen ’t Blôde Fuottenpaad’. De naam zegt het al: schoenen en sokken uit en lopen op je blote voeten door modder, water en gras. Het idee voor het pad is ontstaan door het verhaal van een mevrouw die vroeger het pad liep van haar huis naar de kerk in het dorp.

We horen dat er steeds meer van dit soort paden ontstaan. De filosofie achter deze blotevoetenpaden is dat de wandelaars, door letterlijk de ondergrond te voelen, zich bewuster zijn van hun omgeving. Er is wetenschappelijk bewijs dat wanneer je je voetzolen direct contact laat maken met de grond, je stofwisseling beter gaat werken, wat onder meer weer leidt tot een betere nachtrust en een goede weerstand. Verder stimuleert regelmatig blootsvoets lopen op diverse ondergronden niet alleen het hart en de bloedsomloop maar regelt het ook de bloeddruk. Mocht dit allemaal nog niet voldoende zijn, op blote voeten lopen is ook goed voor je evenwicht en een goed ontwikkeld gevoel voor evenwicht is goed voor body, mind & soul. Met deze opgedane kennis is het haast jammer dat wij onze schoenen niet hebben uitgetrokken deze keer. Een volgende keer zullen we ons zeker onderdompelen in de totale ‘blote voeten’ ervaring!

Knp: 56-55-46-47-54-53-52-51

‘Leren is dingen ontdekken waarvan je niet eens wist dat je ze niet wist.’ Dit citaat van de Amerikaanse hoogleraar en schrijver Daniel Boorstin geeft het sentiment van de wandeling van vandaag goed weer. We lopen namelijk rondom Leek, een dorp waar we toch wel (bijna) alles over denken te weten. De realiteit is anders……….

We starten bij het kunstwerk aan de Kerkweg. Een herdenkingsmonument bestaande uit 32 zwarte balken van metaal die op elkaar liggen en verspringen, waardoor een V-vorm ontstaat. Deze vorm staat symbool voor verzet en vrijheid. Door een aantal onprettige voorvallen in Leek werd in het begin van de jaren tachtig het ‘Jongerencomité tegen Fascisme’ opgericht. Doel was de jeugd te weerhouden van discriminerende acties en voorlichting te geven over rechten en plichten in een democratische rechtsstaat. Vanuit dit Jongerencomité werd begonnen met het jaarlijks organiseren van een Dodenherdenking in Leek op 4 mei. Daarbij werd een centrale herdenkingsplaats gemist. De gedachte aan een herdenkingsmonument was geboren. Het monument moet dus ook waarschuwen tegen fascisme en discriminatie. Dat wordt uitgedrukt door de vorm en de plaats, want ‘de zwarte balken buigen zich eerst beklemmend over de aanschouwer heen, maar gaan halverwege over in ‘vleugels’ die wijd open de lucht in steken. Het monument is nadrukkelijk aanwezig in de omgeving; een daad van verzet.’

Voor verschillende huizen zien we hier de zogenaamde ‘Stolpersteine’ (struikelstenen). De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. Deze stenen herinneren in dit geval aan de Joden die hier hebben gewoond en zijn weggevoerd. Tijdens WOII zijn er 72 joden weggevoerd uit Leek, waarvan 62 mensen bij een razzia op Sjabbat-avond 27 november 1942 werden opgepakt. Van hen kwam slechts één vrouw uit de kampen terug. Op 27 november 2021 werd in de rozentuin van Nienoord een zaailing geplant van de Anne Frankboom.

Onze weg loopt langs de Leekster Hoofddiep richting Zevenhuizen. Leek is genoemd naar het grensriviertje dat hier in de buurt loopt. Toen er van de dorpen Leek en Nietap nog geen sprake was, vormde dit veenriviertje een hindernis die genomen moest worden om van het Noordenveld in het Westerkwartier te komen. Tussen Leek en Nietap was een nauwe doorgang in het veenriviertje, waar je via een doorwaadbare plaats (een voorde) van het hoogveenmoeras bij Nietap naar het laagveen in Leek kon komen. De Leke voerde als regenrivier het overtollige water uit de hoogveenmoerassen af. De Lek, Leke of Leecke, ook ’t Piepke genoemd, is dus de grensbeek, een oude veenstroom, tussen de provincies Groningen en Drenthe. Door het graven van het Leekster Hoofddiep (voor turfschepen) heeft het zijn betekenis voor de afwatering grotendeels verloren. Het Leekster Hoofddiep mondt uit in het Leekstermeer, ook wel het Sultermeer genoemd omdat dit meer tot 1877 in open verbinding stond met de zee en dus zout water bevatte. Grappig detail is dat rondom het Leekstermeer het verhaal van de Leekster Tak opeens opeens naar voren komt. Oorspronkelijk was de Leekster Tak waarschijnlijk een hulsttak met rode bessen. Volgens een legende gingen in de oudheid Germanen al op schaatsen van koeribben naar een vlakbij Leek in het bos gelegen feest- en offerplaats. Daar bewezen zij hun eer aan Ullr, de God van sneeuw en ijs. Op weg naar huis namen zij als talisman dan een hulsttak mee uit het heilige woud die hen moest behoeden voor ongelukken op de terugtocht en de schaarste van de komende winter. Vanaf het midden van de negentiende eeuw tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw konden schaatsers, die over het bevroren Leekstermeer het dorp Leek bereikten, de Leekster Tak halen. Ze deden dit op de terugweg van een schaatstocht vanuit Friesland naar de stad Groningen. Een aantal oude Leeksters (80-90 jarigen) kunnen zich nog herinneren dat vroeger, in plaats van papieren Leekstertakken, nog hulsttakken werden verkocht, die rondom de borg Thedema in Nietap groeiden. Maar toen deze hulstplanten helemaal geplunderd waren door de takkenmakers, werden deze hulsttakken vervangen door papieren kunstbloemen. De tak werd bij de schaatser op de kleding genaaid of op de hoed bevestigd en werd door de schaatsers als een ereteken beschouwd; het was immers geen ongevaarlijke tocht over het Leekstermeer met alle wakken en gaten. Het was echt een felbegeerd souvenir, vergelijkbaar met het huidige Elfstedenkruisje. Bijzonder verhaal!

Voor onze familie heeft het Leekster Hoofddiep echter een eigen verhaal. We lopen in de voetsporen van (oud)oom Heertze die vanuit hier met rijtuig en paarden naar zijn ontginning ‘Amerika’ ging in de driehoek van de dorpen Haulerwijk, Een en Zevenhuizen. Het plaatsje (buurtschap) is gesticht in 1909 tijdens de ontginning van het grote heidegebied Steenbergerveld en het Eenerveld. Het deel in de voormalige gemeente Norg kreeg de naam Amerika mee. De ontginning van Amerika is grotendeels gerealiseerd door Heertze Jacob Krijthe, geboren 1872 te Oldehove en overleden in 1959 te Nietap. Een halfverharde weg in het gebied wordt ook wel naar hem vernoemd; de Krijthereed. 

Al pratend zien we opeens rechts van ons ‘een juweel in het hart van het Westerkwartier’, de Roomsterborgh. Het statige pand met al haar historische elementen zou zomaar kunnen dateren uit het begin van de vorige eeuw, maar niets is minder waar. Theo Tels ouders hadden een boerenbedrijf op de plaats waar nu de Roomsterborgh staat. Hij nam uiteindelijk het boerenbedrijf over en is tot zijn 28ste boer geweest. Het was voor hem toch niet echt het leven dat hij wilde leven. Lang verhaal kort, Theo begon een bedrijf in landbouwmachines wat heel goed liep, maar waar hij ook niet echt de voldoening in vond. Hij wilde ontwerpen en bouwen. De verkoop van zijn bedrijf gaf hem de financiële middelen om te gaan bouwen op de plaats waar zijn ouders hun boerderij hadden gehad. Een bevriende architect werkte de tekeningen uit. Zo werden de plannen van de Borghoeve werkelijkheid. Het is nu een ontmoetingscentrum, een plek waar kunst, cultuur, theater en muziek samenkomen én waar je fijne gesprekken kunt voeren. Naast de Roomsterborgh staat een complex met 18 huurwoningen, in de stijl van een Limburgse boerenhoeve. De Borghhoeve is, wat de naam al zegt, een schitterende hoeve met privé terrein, prachtige binnenplaats met waterpartij en gebouwd van de hoogste kwaliteit materialen door uitsluitend Noordelijke ondernemingen. Dit alles neergezet door een man met een droom. 

We lopen verder als het ware in een grote boog om Leek heen en zien het dorp groeien met nieuwe wijken zoals de nieuwbouwwijk Oostindie, een ruime, groene en waterrijke wijk aan de zuidkant van Leek. We lopen langs een meertje omgeven door groen en wanen ons beslist niet in een dorp of stad. Dat allemaal ‘op 25 autominuten van het oude stadscentrum van Groningen voor een terrasje of een dag shoppen’. 😉

Vanuit Leek naar Tolbert en verder naar Niebert. Het laatste stuk lopen we eigenlijk over het fietspad langs de weg. Beslist minder leuk. Hier hadden we achteraf toch het boekje moeten volgen door ‘bij het handgeschilderde bord ’t Pad linksaf te slaan’, de eeuwenoude verbindingsweg tussen Leek en Marum op. Nu nemen we een kijkje in het witte kerkje van Niebert. Elk nadeel heb z’n voordeel……

We zien een mooi gelegen wit zaalkerkje op een verhoogd kerkhof dat eind 14e eeuw in opdracht van de abt van Aduard werd gebouwd. Het interieur wordt vooral bepaald door het werk van de Groninger beeldhouwer Caspar Struiwig (1698-1748). In de kerk vind je, naast een prachtig gesneden preekstoel, veel fraai snijwerk op de herenbanken. De zware avondmaalstafel komt uit het Iwema Steenhuis. 

Onder de kansel moet een gietijzeren grafplaat uit 1849 liggen met de bekende doodssymboliek: ‘de gevleugelde zandloper die verwijst naar het voorbij vlieden van de tijd, de vlinder als symbool voor de wegvliedende ziel en de slang die zichzelf in de staart bijtend een cirkel vormt (een zgn. ouroboros ). Deze symboliseert de cyclische aard van de natuur, het eeuwige terugkeren en de eenheid van alles.’

Met deze gedachte zijn we aan het einde van de tocht van vandaag. Het Iwema steenhuis, een volgend juweeltje op de route, bewaren we voor de volgende keer!