De laatste dagen wordt er in de media volop gesproken over de Siberische beer en dan gaat het in dit geval niet over de Oost-Siberische bruine beer (ursus arctos collaris). 😀
Waar gaat het dan wel over?
In het noordoosten van Europa is het altijd kouder dan in Nederland, dat is bekend. In het noorden van Rusland en in Siberië (met een poolklimaat) zijn temperaturen van -50 graden in de winter geen uitzondering. Door de invloed van hogedrukgebieden verplaatst de koude wind uit Siberië zich richting het westen, dus ook richting Nederland en gekscherend wordt er dan gezegd: de Russische (of Siberische) beer komt uit zijn hok.
Deze meteorologische aanduiding vindt zijn oorsprong in het verleden, Tijdens de Koude Oorlog werd Rusland meestal aangeduid als de gevaarlijke Beer. Als er nu dus extreme kou vanuit Siberië onze kant opkomt, wordt er daarom schertsend geroepen dat de Russische Beer in aantocht is. De winter laat dan echt zijn tanden zien.

De term Russische beer heeft dus betrekking op een hogedrukgebied boven Rusland, gevuld met koude lucht, die met een oostelijke stroming op ‘transport’ wordt gezet naar ons land. Komend weekend (24 & 25 februari) en begin volgende week is de verwachting dat dit hogedrukgebied boven Noorwegen zal liggen en steeds krachtiger zal worden. Op de valreep van de winter (zo luidt de ‘juichkreet’ bij schaats-minnend Nederland) krijgen we daarmee toch nog strenge vorst in ons land ‘met de groeten uit Rusland’. ‘Giet it oan?’

Hoe werkt dit dan? Hogedrukgebieden bewegen veel langzamer dan lagedrukgebieden en de wind om een hogedrukgebied draait op het Noordelijk halfrond tegen de wijzers van de klok in. Wanneer de ijskoude poollucht Nederland bereikt, krijgen we te maken met wekenlange diepvrieskou. Dat betekent (of kan betekenen ;)) strenge vorst overdag waarbij de temperatuur tussen de -10 graden en -15 graden ligt. s’ Nachts kunnen er records worden gebroken in Nederland en krijgen we mogelijk te maken met nachten waar -30 graden worden gehaald! Ongekend koud! Ik kan het me bijna niet voorstellen.
Het is waarschijnlijk onnodig om te vermelden dat al deze berichten ervoor zorgen dat het gonst van de verwachtingen. De Elfstedenkoorts heeft massaal toegeslagen.

Eind februari en temperaturen die richting de -10 gaan, hoe bijzonder is dat eigenlijk? ’Redelijk’, zo vindt Gerrit Goosen, die, lees ik,  sinds jaar en dag alle statistieken van het weer in Eindhoven registreert. ‘Maar’, vervolgt hij, ‘in 1986 hadden we eind februari nog een Elfstedentocht. De zon wordt steeds sterker en daardoor wordt het overdag niet zo koud maar tijdens heldere nachten kan het nog flink vriezen. Het record voor februari dateert overigens van ’56. Toen vroor het op 16 februari bijna 22 graden. Dan valt -10 dus nog wel mee.’ Alles is relatief ;).

Ondertussen zijn we een kleine week verder en wordt het tijd om de balans op te maken (hahaha). De meren en sloten vriezen inderdaad langzaam dicht en in Friesland is er zelfs een vaarverbod van kracht en zijn de sluizen overal stilgezet. Allemaal ter voorbereiding van een mogelijk staartje schaatsseizoen. Op voorspellingen alleen kun je niet schaatsen, zoals ze in Friesland zeggen, maar het blijft verbazingwekkend hoe iedereen onmiddellijk in de schaats-hype schiet zodra het gaat vriezen. De nieuwe schaatsen zijn, volgens de kranten, bijna niet aan te slepen, de schaatsenslijpers kennen gouden dagen en ook de verkoop van thermo kleding loopt geweldig. Bedenkingen dat het misschien ‘iet kâld’ (te koud) is en de kans op bevroren lichaamsdelen daardoor te groot, kunnen de (voor)pret van de meesten niet drukken. Een paar koude dagen zijn immers al genoeg om te kunnen schaatsen op natuurijs, zij het slechts de ondiepe plassen. Al dagen (nachten) wordt daarom de gevallen sneeuw zorgvuldig weggeveegd (weggeblazen) en staan er ploegen klaar om telkens weer een dun laagje water op het ijs te spuiten opdat de bovenlaag goed kan opvriezen en aandikken. Wie zal de strijd om de eerste marathon op natuurijs dit jaar winnen?

Nederland schijnt trouwens één van de eerste landen te zijn waar het schaatsen ontdekt werd als een tijdverdrijf en een handige manier om in de winter snel naar je bestemming te reizen. De eerste schaatsen die in Nederland zijn gevonden, dateren uit de dertiende en veertiende eeuw. Volgens de kenners zijn er veel mooie schilderijen (b.v. van Hendrick Avercamp en Breughel) waarop je kan zien hoe een groot deel van het winterleven zich aan het einde van de middeleeuwen op het ijs afspeelde. ‘Het bood vertier, kinderen speelden met priksleeën en er waren al koek en zopie tentjes langs de kant. De schaatstraditie zit ons Nederlanders echt in de genen. We associëren het met sociale cohesie, met gezelligheid, met licht in de tijd van duisternis. De winter voelt voor veel Nederlanders niet compleet zonder natuurijs.’

‘Schaatsen staat ook voor vrijheid, voor nieuw leven, voor nieuwe mogelijkheden’, legt een plaatselijke ijsmeester uit. ‘Door al het water zijn veel plaatsen (vooral in Friesland) vaak moeilijk bereikbaar. IJs opent letterlijk een nieuwe wereld. Traditioneel was de winter ook een tijd voor familiebezoek, omdat de reis dan veel sneller en eenvoudiger ging dan in de zomer. Om een voorbeeld te noemen: mijn vader woonde als jongetje op een afgelegen boerderij aan het water. Hij moest met de boot naar school, wat bijna twee uur duurde, maar ’s winters, op de schaats, was hij er al in een half uur.’

Terug naar het heden. De eerste marathon op natuurijs is gereden (28/2) in Haaksbergen in een bittere kou met een gevoelstemperatuur van -18 graden en -8.5 graad op de thermometer. Veel mensen wagen zich op sloten, meren en ander open water met soms desastreuze gevolgen. Het blijft spannend schaatsen op bevroren water terwijl je even verderop de golfjes nog ziet kabbelen. Het ijs ‘zingt en kraakt’ op heel veel plekken, maar dit is erfgoed, dit is nostalgie!

Volgens deskundigen zijn erfgoed en tradities heel kwetsbaar en mis je ze pas wanneer ze bijna zijn verdwenen. Het artikel meldt dat het soms gaat om heel kleine dingen. Om een voorbeeld te noemen: veel mensen weten nu al niet meer wat het betekent om met een warme kruik naar bed te gaan. Dat was vroeger onlosmakelijk met de winter verbonden, maar is verdwenen sinds we centrale verwarming en geïsoleerde huizen hebben. Zo groeit er nu ook een generatie op die niet meer weet hoe het is om elke winter op natuurijs te kunnen schaatsen. Ik geloof dat onze kinderen (horen bij de millennia generatie: geboren in en na 1982) maar een klein handjevol winters hebben meegemaakt waarin de ijsbaan open was. Het ijsvirus heeft hen nooit helemaal te pakken gekregen.

Maar of je er nu warm voor loopt of het stiekem wel prima vindt dat de winters wat zachter worden, de Siberische beer (of ‘the beast from the east, zoals de Britten zeggen) heeft dit jaar echt voor een ijskoude, oer Hollandse winterfinale gezorgd!