‘De werkelijkheid is slechts een illusie, zij het een heel hardnekkige’, een citaat van Albert Einstein, kan mijns inziens betekenen dat er een verschil bestaat tussen kijken en zien. We  kijken naar voorwerpen en we zien voorwerpen, maar betekent kijken en zien in deze context dan wel hetzelfde? Volgens de definitie is kijken het bewust waarnemen van iets, terwijl zien meer omvattend is. Zien is weten wat er wordt waargenomen. Je indirecte waarneming speelt hier eveneens een rol; je dromen en je denken.

eend of konijn (foto internet)

Iedereen heeft een eigen manier van waarnemen. We doen ons hele leven ervaringen op en we organiseren en groeperen deze opgedane waarnemingen in ons geheugen, zodat we objecten kunnen herkennen en verbanden kunnen leggen. De wereld om ons heen krijgt dus betekenis doordat beelden ons bewustzijn binnenkomen en patronen worden herkent. Dit proces kent een zekere mate van vrijheid (ieder mens verwerkt zijn of haar gegevens op een eigen wijze), waardoor er verschillen in totaalbeelden kunnen ontstaan. Om een voorbeeld te geven: waar de één een eend ziet, ziet de ander een konijn. Beiden kijken naar hetzelfde beeld, maar zien het vanuit een andere invalshoek. 

Wat dit allemaal te maken heeft met onze wereld hier in Bangkok? Wij zien, beleven en ervaren hier van alles en proberen het een en ander vast te leggen op de ‘gevoelige plaat’. Breng je daarmee werkelijk over wat je wilt zeggen of legt je beeld een (harde) werkelijkheid vast die je als fotograaf ook pas op een later tijdstip ziet? Ik herinner me een serie foto’s gemaakt in de Filipijnen waar ik zelf mooie foto’s probeerde te maken, ontdaan van alle ‘rommel’ binnen mijn beeld. Mijn metgezel daarentegen legde de omgeving vast zoals die zich aan ons presenteerde met alle onvolmaaktheden en ongerechtigheden van dien. De reacties op onze reportages waren heel verschillend. Mijn totaalbeeld werd gezien als een wenselijkheid, een illusie, terwijl zijn beeld werd gezien als een (de) werkelijkheid.

Marcellus Emants (Nederlands schrijver) heeft ooit de vraag gesteld: ‘is niet alles illusie en is illusie niet alles?’ Een filosofische vraag, want de definitie laat ons weten dat een illusie een schijnbare werkelijkheid is, ‘gebaseerd op foutieve waarnemingen van reële externe prikkels’. Volgens een professor in de neurowetenschappen is de realiteit om ons heen inderdaad een voortvloeisel van onze hersenactiviteit. Volgens hem is perceptie geen reflectie van de wereld om ons heen, maar moet waarneming meer gezien worden als een interpretatieproces. We zien met ons brein! Om die reden zien sommige mensen wat anderen niet kunnen zien.

Binnen de wereld van de fotografie hebben we programma’s om onze onvolmaakte ‘echte’ werkelijkheid een beetje te helpen. Om van een imperfect plaatje een inspirerend beeld te maken met de focus op de juiste plaats en ontdaan van storende elementen. Geen gemakkelijk proces, maar wat een mogelijkheden! Ik heb vandaag geproefd en gewerkt met een aantal functies binnen ‘lightroom’ en ‘photoshop’, maar slechts het topje van de ijsberg is me nu een beetje duidelijk, het grootste deel ligt nog verborgen.

Hoewel ik ‘vroeger’ altijd beweerde dat een foto van zichzelf goed genoeg moest zijn en je die niet teveel moest bewerken, begin ik langzamerhand in te zien (!) dat een bescheiden bewerking absoluut een verschil maakt in het eindresultaat. Nabewerking is, naast compositie en lichttechnieken, één van de meest cruciale aspecten om een eigen stijl en een eigen draai aan je foto’s te geven. Een onbewerkte foto is in 99% van de gevallen simpelweg nog niet af. Waar ligt dan de grens tussen bewerking en manipulatie?  De regel is dat als het om journalistieke foto’s gaat, je niets mag toevoegen of weghalen. Als een foto in een krant komt, dan moet die immers betrouwbare informatie geven. Maar de grens tussen beeldmanipulatie en beeldbewerking is lang niet altijd even duidelijk, het is een kwestie van journalistieke ethiek. In de privé-sfeer kun je natuurlijk doen en laten wat je wilt; de mogelijkheden zijn eindeloos.

Mijn uitdagingen betroffen vandaag het weghalen van bomen achter een ‘geestenhuisje’, het ophalen van de schaduwen in hetzelfde huisje,  het benadrukken van het oranje van de kat en het dimmen van de ‘highlights’ in de foto. Het resultaat is een sterkere foto, waarin je aandacht onmiddellijk naar de poes wordt getrokken. De werkelijkheid is niet wezenlijk veranderd, de sfeer is daarentegen beter gevangen.

Een andere ‘project’ was het compleet maken van een meertje waarin de reflectie van een rotspartij is te zien. Beide rondingen van het meertje zijn afgekapt in mijn foto. Hoewel dit geen enorme fout is, zorgt het er wel voor dat de foto niet compleet is. Je kijkt naar de foto en ziet het ‘gebrek’. Oef, met recht een klus! Ik goochel met filters en acties als uitvloeien, klonen, schilderen, effecten en weet, met veel hulp en aanwijzingen, een compleet meer te fabriceren zonder dat er extra bomen of dubbele elementen in de foto blijven staan. De lucht nog iets dramatiseren en voilà…..missie geslaagd!!

Wanneer je de media raadpleegt blijken er tientallen artikelen te zijn geschreven over beeldmanipulatie en het effect ervan op onze kijk op dingen. ‘We moeten veel meer nadenken over wat we eigenlijk zien.’ Volgens fotograaf Lars van den Brink in de NRC hoeft dat geen negatieve ontwikkeling te zijn. Volgens hem leren mensen steeds beter kijken naar beelden en gaan ze bedenken wat een fotograaf eigenlijk probeert te vertellen. Adobe Photoshop, het programma voor het grafisch bewerken van o.a. foto’s, bestaat sinds 1990 toen de allereerste versie door de gebroeders Knoll op de markt werd gebracht. Ondertussen is het woord ‘photoshoppen’ praktisch een synoniem geworden voor iedere vorm van beeldmanipulatie, hetgeen wel aangeeft hoe groot de invloed is.

Ik sta nog in de kinderschoenen voor wat betreft het ontdekken van deze nieuwe wereld, maar geniet van de mogelijkheden om het verschil te onderstrepen tussen een ‘gewoon’ kiekje en een ‘goede, aansprekende’ foto. Onze eerder genoemde fotograaf waarschuwt echter dat het voor elke fotograaf desalniettemin van groot belang blijft om oog te houden voor de schoonheid van de werkelijkheid om je heen, want de werkelijkheid  biedt zich vaak onverwachts aan op een manier die je zelf niet zou kunnen bedenken. Het echte leven is zo verassend, daar kan je met Photoshop niet tegenop. Absoluut waar! Gebruik je zintuigen, laat je brein de vrije loop en kom tot verrassende inzichten.