In 2019 wordt het 350ste sterfjaar van Rembrandt van Rijn herdacht. Het hele jaar staat in het teken van tal van activiteiten en bijzondere tentoonstellingen omtrent zijn persoon. Hoewel de hoofdmoot natuurlijk plaatsvindt in het westen van het land, zijn er toch vele andere mogelijkheden elders om je te verdiepen in de werken en het leven van ‘de wereldberoemde kunstenaar uit de Gouden Eeuw’. Weet je dat ooit berekend is dat er in de Gouden Eeuw ruim vijf miljoen schilderijen zijn gemaakt? De Republiek der Nederlanden was, zeker in die tijd, een land van schilders waarvan de bekendste schilder waarschijnlijk Rembrandt is en zijn bekendste schilderij natuurlijk de Nachtwacht (1642).

Wat weten we eigenlijk verder over Rembrandt? Niet iedereen weet misschien dat Rembrandt Harmenszoon van Rijn geboren werd in Leiden. In het eerste kwart van de zeventiende eeuw was Leiden een bruisende stad van 24.000 inwoners, waar Rembrandt op 15 juli 1606 in de Weddesteeg werd geboren als het op één na jongste kind van Harmen Gerritsz. van Rijn (molenaar) en Neeltgen Willemsdr. van Zuytbrouck, een welgestelde bakkersdochter. Het echtpaar kreeg in totaal tien kinderen, van wie er drie jong stierven. Zijn vader was (mede) eigenaar van een molen ‘De Rijn’, waar mout gemalen werd voor de bierbrouwerijen. De naam Rembrandt is waarschijnlijk een spellingsvariant van Rembrant of Rembrandus, een in die tijd gebruikelijke Latijnse variant; Rembrandt zat van zijn 7de tot en met zijn 14de op de Latijnse school. Zijn achternaam houdt mogelijk verband met de molen waar zijn vader werkte (?).

Na de Latijnse school schreven zijn ouders hem in 1620 in aan de universiteit van Leiden. Dit was echter geen succes en in 1621 verliet Rembrandt de universiteit al om schilders leerling te worden bij de Leidse schilder Jacob van Swanenburch. In 1625 vertrok hij vervolgens naar Amsterdam om in de leer te gaan bij de, toen toonaangevende, schilder Pieter Lastman. Rembrandt studeerde hier slechts een half jaar. Na deze korte maar belangrijke leerperiode begon Rembrandt als zelfstandig meester in Leiden, samen met vriend en collega Jan Lievens die ook bij Lastman in de leer was geweest. Vanuit Amsterdam kwamen steeds meer opdrachten. Dat is dan nog niet zozeer te danken aan de kwaliteit van hun werk als wel aan de goede contacten die zij hadden. Rond 1628 trokken zij zelfs de aandacht van de secretaris van de prins van Oranje en zo kregen zij hun eerste opdrachten binnen van het stadhouderlijk hof in Den Haag. 

In deze periode schilderde Rembrandt veel bijbeltaferelen ‘in een precieze stijl met bonte kleuren’. Zijn vroegst gedateerde schilderij is ‘De steniging van de Heilige Stefanus’ (1625). Uit dit bijbelverhaal nam Rembrandt het meest dramatische moment, het moment waarop Stefanus buiten de muren van Jeruzalem op het punt staat gestenigd te worden. Hij beeldde hem echter niet naakt af, maar gekleed als diaken (dienaar onder de priester). Aangenomen wordt dat Rembrandt een zelfportret in dit werk opnam, dat zich vlak boven Stefanus bevindt.

‘De steniging van de Heilige Stefanus’ (bron: internet)

Als dit zo is, dan is dit ook het eerste zelfportret van Rembrandt. Later zal blijken dat Rembrandt gedurende zijn hele leven zelfportretten heeft gemaakt. Deze honderd geschilderde en twintig geëtste zelfportretten geven een heel scherp beeld van zijn uiterlijk en een vermoeden van zijn gevoelens. Hij maakte n.l. ook veel ‘tronies’; studies van opvallende gezichten van mannen en vrouwen, niet bedoeld als portret, maar meer als een oefening in het weergeven van karakter, gemoedstoestand of leeftijd.

zelfportret ‘tronie’ (bron: internet)

Deze kennis en meer wordt ons bijgebracht gedurende een lezing gegeven door kunsthistorica Margreet Breukink. Zij is een enthousiast verteller en doet voortvarend haar verhaal. Er is immers heel wat te vertellen over ‘de man en zijn werk’ en er is maar zo weinig tijd ….. Ze gaat verder met, ons al bekende feiten, dat hij geldt als één van de grootste schilders en etsers in de Europese kunst en vervolgt haar verhaal dat Rembrandt in totaal ongeveer driehonderd schilderijen, driehonderd etsen en tweeduizend tekeningen heeft gemaakt. Als je je bedenkt dat hij 63 jaar oud is geworden en dat hij zijn vroegst gedateerde schilderij op 19 jarige leeftijd geschilderd heeft, dan betekent dit gemiddeld 7 schilderijen, 7 etsen en 47 tekeningen per jaar. Geen sinecure!

De staalmeesters (bron: internet)

Hoewel hij nooit in Italië is geweest (de afstand Leiden – Amsterdam en vice versa was voor hem ver genoeg) is hij zeker wel beïnvloed door Italiaanse meesters, zoals b.v. Caravaggio. Volgens een artikel in de Volkskrant (2006) zijn Rembrandt en Caravaggio de Cruijff en Pelé van de oude schilderkunst. Het artikel vermeldt verder dat beiden meesters van licht en donker (het ‘chiaroscuro’) worden genoemd. Rembrandt kreeg al vroeg de bijnaam ‘Caravaggio degli Oltremontani’ (de Caravaggio van boven de bergen) en Caravaggio kreeg postuum de bijnaam ‘Rembrandte dell’Italia’. Hun werk wordt mooi omschreven: ‘Licht is hun instrument en wapen, het is de reden waarom ze beroemd werden, het middel om alle onderwerpen die ze schilderden aan zich te onderwerpen, en om het publiek naar hun believen te manipuleren’. Mooi eerbetoon.

Zelfportret met Saskia (bron: internet)

Zijn verdere leven in vogelvlucht. Rembrandt trouwde in 1634 met Saskia van Uylenburgh, een volle nicht van Hedrick van Uylenburgh, kunsthandelaar en buurman van Pieter Lastman in Amsterdam. In 1639 verhuisde het stel naar een eigen huis, wat nu Museum Het Rembrandthuis is. Rembrandt en zijn vrouw kenden vele tegenslagen, driemaal verloren zij een kind vlak na de geboorte, maar in 1641 kregen ze een zoon die ze Titus noemden, naar Saskia’s zuster Titia. Nog geen jaar later sterft Saskia en komt Geertje Dircx als verzorgster in dienst. Van het een kwam het ander en het stel ging met ruzie uit elkaar, waarop Geertje Rembrandt voor de ‘Huwelijkskrakeelkamer’ daagde. Meteen daarop deed Hendrickje Stoffels haar intrede. Je zou haast denken dat het één verband houdt met het ander? Met Hendrickje kreeg Rembrandt nog een dochter, Cornelia, genoemd naar Rembrandts moeder. Rembrandt gebruikte niet alleen zichzelf, maar portretteerde ook zijn familieleden in zijn schilderijen. Zijn vrouw Saskia, zijn zoon Titus, zijn vriendin/huishoudster Hendrickje en ook zijn moeder Cornelia en zelfs vader Harmen hebben dikwijls model gestaan voor Bijbelse, mythologische of historische figuren. De oude man in ‘de brillenverkoper’ zou b.v. zomaar zijn vader kunnen zijn, de Leidse molenaar Harmen Gerritsz. van Rijn, want zijn uiterlijk is bekend van een portret uit ca. 1630.

De brillenverkoper (bron: internet)

Rembrandt leefde in die tijd boven zijn stand. Hij kocht regelmatig exotische voorwerpen waaronder bijzondere kledingstukken (Italiaanse invloed) en tulbanden, die hij vaak in zijn schilderijen gebruikte.  Ook stroopte hij veilingen af om kunst te kopen, waardoor hij in 1656 de leningen voor zijn huis niet meer kon afbetalen. De burgemeester van Amsterdam vroeg daarop Rembrandts faillissement aan, waarna (in 1658) Rembrandts huis en inboedel op een veiling werden verkocht. Rembrandt stierf op 4 oktober 1669 en werd een paar dagen later begraven in een gehuurd graf in de Westerkerk. Berooid, eigenzinnig, maar bovenal een ‘schilderkunstige geweldenaar’. We kijken uit naar meer!

Man in Oosterse kleding (bron: internet)