Dit ommetje is uitgezet rondom Vierhuizen (Gronings: Vaaierhoezen), een dorp wat vroeger aan een zeedijk lag. De plaats dankt haar naam, weinig verrassend, aan de vier stenen huizen die er rond 1525 stonden. De (slaper)dijk ligt er nog steeds, maar al in de middeleeuwen is het dorp verder van de zee komen te liggen. Door de aanleg van de Kerkvoogdijpolder om het stuk tussen de Westpolder in het noorden en de Panserpolder in het zuiden te dichten, kwam er tevens een eind aan de visserij in het dorp. De zware tocht over het wad, van het schip naar het dorp, deed vele vissers besluiten uit te wijken naar naburig Zoutkamp wat nog wel een directe verbinding had met zee. Toch bleef Vierhuizen lange tijd wel het belangrijkste dorp in de streek, want in Vierhuizen stond, in tegenstelling tot Zoutkamp, een kerk!

 Drie polders in het westen van Groningen (bron: internet)

De Kerkvoogdijpolder stond ook bekend als de Kerke-, Pastorie- of Vierhuisterpolder. Het gebied behoorde n.l. toe aan de kerk van Vierhuizen en zou oorspronkelijk samen met de Westpolder worden ingedijkt. Echter door een langdurig meningsverschil met de kerkvoogdij (vandaar de naam) over de verdeling van de kosten werd het gebied pas veel later (ruim vijftig jaar) ingedijkt. De Panserpolder is overigens genoemd naar de gelijknamige borg die tot 1769 bij het dorp hoorde. Waarschijnlijk is de naam van de borg ontleend aan de naam van de bewoners. Tijdens de 80 jarige oorlog was Jochem Panser borgheer. Hij vocht afwisselend aan de kant van de geuzen en aan die van de Spanjaarden. In 1581 werden echter zijn schathuis (van oorsprong de veestal bij een Groninger borg) en de keuken door de geuzen verwoest, waarmee de liefde voor die kant aanmerkelijk bekoelde. In de 17e eeuw kwam de borg met alles wat erbij hoorde in het bezit van Anna Lewe, een bekende naam in deze streken. De familie Lewe was een vooraanstaande familie met veel invloed, zoals b.v. het recht een dominee te benoemen. Onduidelijk is wanneer de borg werd afgebroken. Bij de kerstvloed van 1717 zou er nog sprake zijn van een borg op deze plaats, want tijdens deze overstroming zou daar een dienstmeisje gered zijn van de verdrinkingsdood, getuige het volgende verslag: ‘By Ulrum, op de Panster, was een Meyd agter in ’t huus en rieds in ’t waater, dog hier had het waater geen plaats voor deese Meyd, dies smeet een golf derselver op een losse Koe, die met de Meid naar ’t binnen huus stapte, in ’t welk de een sowel als de andere werd behouden.’ Zie je het voor je? Op de plaats van het vroegere borgterrein is later een boerderij gebouwd, die eveneens Panser wordt genoemd en tussen het dorp en deze boerderij is (uiteraard) nog een kerkpad aanwezig. Ook tussen Zoutkamp en Vierhuizen loopt een kerkpad. Tot bijna halverwege de 19e eeuw trokken de Zoutkampers wekelijks via dit kerkpad naar Vierhuizen om de dienst bij te wonen. In 1836 werd de bouw van de kerk in Zoutkamp voltooid en kwam een einde aan deze wandelgang.

Kerk Vierhuizen (foto: IK)

Het spreekt voor zich dat wij bij de kerk beginnen. Deze tufstenen (stenen uit vulkanische as) kerk stamt uit de 13e eeuw. ‘Deze kerk stond op een wierde, zodat het godshuis tegen de grillen van de zee beschermd zou zijn.’ Met het verglijden van de tijd heeft de kerk toch veel te lijden gehad van weersinvloeden. Om geld in te zamelen heeft ‘de kerk’ meegedaan aan een ‘live tv programma’ van de BankGiro Loterij in 2006. Laten ze nu de finale winnen. Dankzij deze actie kon de kerk in 2007 volledig worden opgeknapt. Toch mooi. In de kerk vind je de wapens van de familie Lewe terug, waarvan Anna in 1620 een klok schonk aan de kerk. Volgens overlevering stond er oorspronkelijk een ‘zware tufstenen zadeldaktoren’ naast de kerk, welke in de middeleeuwen zou zijn gemetseld met behulp van stenen afkomstig uit het verdwenen dorp Maddens of Maddenze. Maddens wordt nog genoemd in 1475 (inkomstenlijst bischop van Munster) en in 1970 werd vier meter uit de dijk van de Kerkvoogdijpolder een grote steen met specie resten gevonden. De naam komt echter niet meer voor op de lijst van 1559. Het dorp lag buitendijks en is vermoedelijk in de tussenliggende periode onder geslibd. Het blijft echter onzeker of hier ooit een dorp heeft gelegen en of deze in verband stond met de naam Maddenze. Helaas werd de toren in 1843 afgebroken en werd de nieuwe toren op de kerk gebouwd. Nu herinnert slechts de oude windwijzer aan ‘het mysterie van het verdwenen dorp’

Gedenksteen (foto: IK) 

Op het kerkhof zien we een gedenksteen voor slachtoffers van de overstroming van de Westpolder op 30 januari 1877. Deze polder ten noorden van Vierhuizen werd gebouwd tussen 1873 en 1876 en ligt op de grens tussen de Waddenzee en de vroegere Lauwerszee. Zowel tijdens de aanleg als net na voltooiing werd de polder getroffen door een zware stormvloed. Van de laatste doden (14 in totaal) werden 13 (bewoners) begraven in een massagraf op dit oude kerkhof. Het veertiende slachtoffer was een logeetje en werd in de buurt van haar familie begraven.

Dijkgat naar de Kerkvoogdijpolder (foto: IK)

Aan de rand van het dorp zien we een dijkgat met doorgang naar de Kerkvoogdijpolder. Onze route loopt hier niet langs, maar zo’n dijkgat nodigt uit tot een kijkje. Op veel plekken in Groningen vind je naast zo’n dijkgat nog een houten huisje waarin planken opgeslagen worden die vroeger (nog niet eens zo lang geleden) bij storm in het dijkgat werden geplaatst om het water tegen te houden.

Aan de rand van Vierhuizen (foto: IK)

We lopen verder langs een prachtig met bomen omzoomd laantje om uiteindelijk in de weilanden te eindigen. Dat hoort immers helemaal bij zo’n ommetje, het gaat met name om het landschap en de bewustwording dat we hier zuinig op moeten zijn

Coulisselandschap (foto: IK)

We zien hier het coulisselandschap ten voeten uit. Alsof je in een kijkdoos kijkt compleet met begrenzing en inschuifstukken om diepte te creëren. Volgens het boekje dus.

Ons ‘Beukemoa’s Ploatske’ 🙂 (foto: IK) 

Tot nu toe is ons nog niet helemaal duidelijk waarom dit rondje ‘Beukemoa’s Blokje’ heet. Waar woonde die familie? Wie was Beukema en waarom is zijn naam ‘geëerd’ met een eigen wandelingetje? Vlakbij, grenzend aan, Vierhuizen stond een boerderij: Beukemoa’s Ploatske’. Deze boerderij is inmiddels afgebroken, maar tijdens WOII is hier een vliegtuig neergestort op de akker naast de boerderij, wat aan drie van de zeven bemanningsleden het leven kostte. Naar later bleek was dit een Engelse bommenwerper die net daarvoor zijn lading had afgeworpen boven Duitsland. Op de terugweg werd het vliegtuig getroffen door de luchtafweer van Emden en toen de bommenwerper daarna onder vuur werd genomen door een nachtjager stortte hij neer…..bij Beukemoa’s Ploatske.

Na mijmerend op het terras van ‘Het Lachende Paard’ in het dorp genieten we van een heerlijk wijntje. Al was dit maar een heel kort ‘blokje’ van ongeveer twee kilometer, toch blijven die ommetjes telkens weer verrassend en leren we iedere keer weer een beetje meer over onze provincie. We gaan zeker door met ontdekken!