Drenthepad: kaarten 7 & 8

Het is vandaag wederom een grauwe dag. De wind is echter minimaal en er wordt pas later vandaag regen verwacht, dus we besluiten ‘de elementen’ te trotseren…… We gaan wandelen door het Holtingerveld, wat beschreven wordt als een ‘oerlandschap wat gekneed is door ijs en oorlog’. Dat spreekt tot de verbeelding, toch?

Volgens onze informatiebronnen zwerven er al duizenden jaren mensen door dit landschap. Om een kort overzicht te geven. Hier werd zo’n 10.000 jaar geleden op rendieren gejaagd, later (ca. 3.000 jaar geleden) werden hier aan de voet van de Havelterberg twee hunebedden (D53 en D54) gebouwd en in de eeuwen daarna begroeven mensen hier hun doden in graf- en brandheuvels, waarvan we er vrij snel een aantal tegenkomen. Het blijken heuvels te zijn uit ongeveer 400 v. Chr. Ze worden brandheuvels (of brandgraven) genoemd omdat ze over de resten van de brandstapel oftewel crematie opgeworpen zijn. Brandheuvels liggen vaak in grote groepen bij elkaar. Anders dan bij ‘normale’ grafheuvels zijn bijgaven hier schaars, al worden er af en toe wel gesmolten voorwerpen gevonden die op de brandstapel aanwezig waren.

In de Middeleeuwen veranderde het landschap vervolgens van een bosrijk landschap naar een groot open heideveld. Vooral in de 19e eeuw was het een woest en leeggebied, waar vooral runderen en schaapskuddes uit omringende dorpen graasden. Vandaag de dag is het natuurreservaat Holtingerveld alleen al vanwege de hoogteverschillen een bijzonder gebied. Het hoogste punt van de Havelterberg ligt 18.8 meter boven NAP. Deze Havelterberg werd ca.150.000 jaar geleden gevormd doordat een gletsjer als een soort ‘megabulldozer’ grote hoeveelheden zand, klei, stenen en rotsblokken voor zich uit duwde. Het kost ons weinig voorstellingsvermogen om veel van de verschillende sporen in het ons omringende landschap te ontdekken. Je kijkt door al deze verhalen beslist op een andere manier naar de wereld om je heen!

Hoewel onze wandeling niet echt langs de twee bovengenoemde hunebedden loopt, willen we deze wel graag zien. Zeker omdat er een bijzonder verhaal aan verbonden is. De hunebedden hebben n.l. een aparte rol gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door de strategische ligging, de relatieve hoogte en de grote openheid was de Havelterberg een ideale plaats voor de Duitse bezetter om ‘Fliegerhorst Havelte’ aan te leggen. Om die reden werd, vanaf 1942, een groot deel van deze omgeving door de Duitsers afgegraven en geëgaliseerd om de aanleg van een Duits militair vliegveld te realiseren. In 1945 eiste de Luftwaffe dat ook het op één na grootste hunebed van Nederland (D53) verwijderd moest worden omdat het als een oriëntatiepunt voor geallieerde bommenwerpers zou kunnen dienen. De stenen zijn uiteindelijk, door tussenkomst van professor Van Giffen, in een diepe kuil begraven vlakbij de plek waar het hunebed stond. Direct na de oorlog zijn ze weer opgegraven en een paar jaar later begon de restauratie met als resultaat een hunebed in al haar (vroegere) glorie. Als je goed zoekt en je fantasie een beetje gebruikt, kun je sommige nummers, die toen zijn aangebracht, nog ontdekken op de stenen. Dit hunebed is zo’n 18 meter lang, bijna compleet en ligt aan de rand van een heideveld. Het dichtbij gelegen hunebed D54 is net iets kleiner en ligt midden in een kleine zandvlakte omringd door gras aan de andere kant van de weg.

Sommige hunebedden zijn plekken met prachtige volksverhalen. Zo ook deze hunebedden van Havelte, die vroeger ook wel de hunebedden van Wapserveen werden genoemd. Rondom deze twee hunebedden speelt zich de sage van de spinwijfjes van Wapserveen af:  ‘Oude vrouwtjes zitten in de buurt van de hunebedden van Wapserveen te spinnen met gouden spinnewielen. Iedereen weet dat het gevaarlijk is om ze te beledigen. Een boerenknecht doet het toch. Hij bedenkt wel dat hij na het plagen snel zal moeten vluchten en besluit te paard naar de vrouwtjes te gaan. Daar aangekomen zegt hij: “Oud wijfje platvoet, kom maar naar buiten als het plagen kwaad doet”. De vrouwtjes worden woedend waarop de boerenknecht snel wegrijdt. De vrouwtjes komen achter hem aan en werpen tegelijkertijd groene botten naar hem. Gelukkig is boerenknecht op tijd terug bij de stal, maar helaas raakt een groen bot wel zijn paard waardoor deze verlamd raakt. De boerenknecht was aan de dood ontsnapt’. In dit verhaal gaat het eigenlijk om een soort dapperheidstest. De hunebedden stonden (of staan) bekend als plaatsen waar het spookt en waar je in contact kunt komen met de wereld van de doden. Door de bovennatuurlijke wezens uit te dagen, bewijst de jongen zijn moed. Hij is van een jongen een man geworden en heeft zo het recht verworven om te trouwen. 

We lopen terug naar het Hunehuis vanwaar we ‘geelrode draad’ van ons pad weer oppakken. Hier, schuin tegenover het Hunehuis, stond in WOII een barak waar joden uit gemengde huwelijken verbleven. Deze barak was 8 bij 20 meter, zeer klein voor het grote aantal mensen die erin woonden. In april 1944 waren maar liefst 5.600 arbeiders bij de aanleg van het vliegveld betrokken. Onder hen bevond zich een groot aantal Joodse mannen, die door de Duitsers in aparte barakkenkampen werden geplaatst. De bouwwerkzaamheden gingen door tot bijna aan de bevrijding in april 1945. Het buurtschap Darp moest zelfs in zijn geheel wijken voor de aanleg. Het werd afgebroken en de bewoners werden elders ondergebracht. Van bovenaf was het vliegveld nauwelijks te zien doordat de vliegtuigen met camouflagemateriaal werden afgedekt. Daarnaast is het vliegveld nooit echt in bedrijf geweest omdat de geallieerden, door Drents spionagewerk, goed op de hoogte waren van alle vorderingen.

Toen het vliegveld bijna klaar was, werd het op een systematische wijze kapot gebombardeerd. Dit had zeker 2000 bomkraters tot gevolg, die nog steeds stille getuigen zijn van het oorlogsgeweld in het landschap. Naar verluidt zijn op de Havelterberg maar liefst vijf keer zoveel bommen gevallen als op Rotterdam. Onvoorstelbaar! Onbedoeld is hierdoor wel een rijke flora en fauna ontstaan. Volgens kenners is ‘door de aanleg van het vliegveld vruchtbare grond naar boven gekomen, waardoor de voormalige vliegstrip vandaag de dag een orchideeënparadijs met vlinders is geworden’. Een mooi voorbeeld van hoe iets negatiefs kan uitgroeien tot iets positiefs. 

Terwijl wij verder lopen over de heide proberen we de verschillende elementen in het landschap te ‘lezen’, maar dat valt nog helemaal niet mee.

Wel horen we schietgeluiden om ons heen. Havelte heeft immers nog steeds een kazerne en een militair oefenterrein. Het is de locatie in Nederland met de meeste zware, gemechaniseerde gevechtsvoertuigen. We hopen stilletjes dat we nog een legervoertuig tegen zullen komen op de brede zandpaden waarop we lopen. We zien de sporen, we horen de geluiden, maar daar blijft het dan ook bij. 

Bij de afslag naar de rolbaan (afgebakende baan op een vliegterrein, speciaal geschikt gemaakt voor het taxiën van vliegtuigen) vinden we een geschikt plekje uit de wind voor lunch, koffie en overpeinzingen van alles wat we tot nu toe hebben geleerd over dit boeiende stukje heidelandschap. 

Verderop verandert de hei in bos. We lopen door een klaphek het gebied van de grote grazers binnen en zien meteen sporen dat er Schotse hooglanders in de buurt moeten zijn. Prachtig om die majestueuze dieren tussen de bomen te zien grazen, vooral degenen met een mooie, haast oranje kleurige vacht. Zoals de naam al aangeeft komt dit ras van oorsprong uit de Schotse Hooglanden. Van oorsprong waren de meeste dieren zwart, maar via koninklijk decreet van koningin Victoria, zij had een voorkeur voor de rode vacht, werd actief geselecteerd op rode dieren.

Op het laatste stukje van vandaag lopen we de alternatieve route langs het veen; het wandelbeleefpad over het turfvaartje. Het turfvaartje werd vermoedelijk gegraven om het water uit het Brandeveen, een groot meer met beboste oevers in de Uffelter bossen, af te voeren om hier turf te kunnen winnen. Na de ontwatering kwamen de turfstekers om de turf af te graven. Vervolgens stapelden de vrouwen de turven op hopen om te drogen, waarna de turf in pramen werd vervoerd over de Drentse hoofdvaart. Het water wat overbleef na de turfwinning kon niet wegzakken door de ondringbare laag onder het Brandeveen, waardoor de grote veenplas is ontstaan.

Al met al zijn we vandaag heel wat sporen uit het verleden tegengekomen. Het voelde vandaag werkelijk zoals Mark Twain ooit al beweerde: ‘Men moet reizen (lees: wandelen) om te leren’.