‘de geboorteplaats van Portugal’

Als je een tripje buiten Porto wilt maken dan moet je beslist naar Guimarães…….want volgens ons boekje is dit de geboorteplaats van Portugal. Hier vestigde zich in 868 het eerste graafschap van het land. Guimarães is daarnaast ook de geboortestad van Afonso Henriques (1110-1185), de eerste koning van Portugal, en wordt daardoor tevens beschouwd als de wieg van Portugal. Hoe je het ook bekijkt, deze historische stad is gerelateerd aan de opkomst van de Portugese identiteit in de 12e eeuw. Het ontstaan van Portugal is hier begonnen op het platteland rond een klein klooster ergens in het veld en destijds niet ver van zee. In de 10e eeuw was gravin Mumadona Dias verantwoordelijk voor het klooster, Ze was de weduwe van een graaf, had veel landerijen en was een rijke en machtige vrouw. De bewoners van het klooster, de broeders en nonnen, werden in die tijd aangevallen door piraten. Om de bewoners van het klooster te verdedigen liet gravin Mumadona Dias een kasteel bouwen op de hoogste heuvel ‘Monte Latito’, wat er nu nog steeds staat. De pelgrimsroutes speelden (en spelen) ook een belangrijke rol. De pelgrimsroutes naar Santiago de Compostela, die Portugal van zuid naar noord doorkruisen, worden immers al eeuwenlang door pelgrims gevolgd. De oudste route is de ‘Caminho do Norte’ (pelgrimsroute van het noorden) die bij de kathedraal Sé in Porto begint. Guimarães lag en ligt nog steeds op deze route. Veel vermoeide pelgrims en reizigers gingen toentertijd naar het klooster voor een slaapplek en iets te eten.

Een uurtje rijden met de trein later zijn we zover dat we de stad met eigen ogen kunnen ontdekken. De route naar het oude centrum staat goed aangegeven en even later staan op ons eerste plein, Largo do Toural, net buiten het centrum. We kiezen een terrasje in de zon om ons, onder het genot van een kop koffie, te oriënteren op de hoogtepunten alhier. We lezen dat Guimarães een authentiek voorbeeld is van de ontwikkeling van een middeleeuwse nederzetting tot een moderne stad. We lezen verder dat ‘het prachtig gerenoveerde middeleeuwse stadscentrum, dat soms ook een beetje Harry Potter-achtig aanvoelt, sinds 2001 Unesco Werelderfgoed is. Tel daar een imposant kasteel, een paar leuke pleinen, smalle straatjes en fijne restaurantjes bij op en je hebt op papier een hele leuke bestemming.’ Alleen op papier? Tijd voor eigen observaties.

Vlakbij dit plein moet één van de meest beroemde herkenningspunten van de stad, een oude stadsmuur waarop in grote letters de tekst ‘Aqui nasceu Portugal’ (hier is Portugal geboren) staat geschreven. Wij hebben dit totaal niet op waarde geschat. We zijn er langs gelopen maar hebben ons de historische betekenis ervan niet gerealiseerd. Hoezo oplettende bezoekers?

We starten onze ‘echte’ verkenning bij de tuinen op ‘Largo República do Brasil’ die op elke foto van de stad staan. Ze vormen de toegangsweg naar de barokke kerk, Igreja de Nossa Senhora da Consolação, uit 1785. In de heuvels achter de kerk kun je normaal gesproken wandelen nadat je met de kabelbaan omhoog gegaan bent. Vandaag is de ‘funicular’ helaas gesloten, daarmee besluiten we deze kerk even over te slaan om het centrum zelf eerst te gaan verkennen.

In het hart van de oude stad ligt het grote plein Largo da Oliveira met de ‘Igreja de Nossa Senhora da Oliveira’ (kerk van Onze-Lieve-Vrouw van de Olijfboom). Het Olijfboomplein dankt zijn naam aan een eeuwenoude olijfboom die hier is geplant. De kerk werd in opdracht van koning João I (1357-1433), volgens plan gebouwd naar aanleiding van een belofte die de koning deed aan de Heilige Maagd vlak voor een veldslag. Vlak voor de kerk staat een merkwaardig prieelachtig tempeltje dat de Slag bij Salado herdenkt. Tijdens deze slag in 1340 hebben de Portugezen en de Castilianen samen de troepen van het Moorse koninkrijk Granada overwonnen. Vormen de kerk, het plein en het prieel samen het Harry Potter-achtige deel van de route?

We dwalen op ons gemak verder door de kleine straatjes. Volgens de dame van het toeristenbureau ‘is de stad tegenwoordig een harmonieus en goed bewaard cultureel erfgoed met sierlijke smeedijzeren balkons, granieten afdakjes, herenhuizen, bogen die smalle straatjes verbinden, door de jaren uitgesleten straatstenen, torens en kloosters.’ Het is inderdaad leuk om hier rond te lopen en alle onverwachte hoekjes te ontdekken. Groot is het echter niet. We lopen van hoogtepunt naar hoogtepunt.

Op de ‘Praça de Santiago’ werden de pelgrims die in de middeleeuwen naar Santiago de Compostela trokken onthaald. Tegenwoordig is dit plein met haar vele restaurants en terrasjes een ontmoetingsplaats voor bewoners en toeristen. Een ideaal plekje voor ons om lekker te lunchen.

Daarna wandelen we, via ‘Largo dos Laranjais’, een plein met veel sinaasappelbomen, naar het ‘Paço dos Duques de Bragança’ (het paleis van de hertogen van Bragança) en het kasteel daar pal achter.

Hoewel het kasteel de echte blikvanger is, is dit paleis ook erg mooi. Het wordt tegenwoordig een paleis genoemd, maar toen de eerste hertog van Bragança dit ergens aan het begin van de 15e eeuw liet bouwen, noemde hij het gewoon een landhuis. De buitengevel is geïnspireerd op de Franse herenhuizen. Binnen lopen we langs de gemarkeerde route naar zalen met namen als ‘salão dos passos perdidas’ wat ‘hal van de verloren stappen’ betekent. Dit blijkt een vroegere, enorm grote wachtruimte te zijn (vandaar de verloren stappen?). Vervolgens kwam je dan in een kleinere wachtruimte, waarna je kon worden toegelaten tot de eetzaal met een tafel waar makkelijk 40-50 mensen konden aanschuiven, althans zo lijkt het. Het gebouw doet wat ontheemd, koud en kaal aan, maar is nog steeds gevuld met enorme wandtapijten, grote stukken (Chinees) aardewerk en robuuste meubels. Alles om te imponeren. Omdat de residentie van de Bragança familie later is verplaatst naar een andere locatie, is dit gebouw door de eeuwen heen in verval geraakt. Het gebouw is nog wel een tijdje door militairen gebruikt ter bescherming tegen invallen van Napoleon, maar uiteindelijk werd het verwaarloosd tot alleen een ruïne over was. Dat veranderde toen de Portuguese dictator Salazar (aan de macht van 1932 tot 1968) besloot het in al zijn grandeur en schoonheid te renoveren.Vandaag de dag is het een nationaal monument en een museum.

Het kasteel, dat dateert uit de 10e eeuw en nauw is verbonden met de stichting van Portugal, is een ontzagwekkende gebouw gebouwd op gigantische bolders. Het ‘Castelo de Guimarães’ staat symbool voor een mengeling van legendes en heldendaden die samengaan met het begin van de geschiedenis van Portugal. Zoals al eerder vertelt liet Mumadona, een gravin uit Galicië, op deze plaats omstreeks het jaar 968 een kasteel bouwen waar de bevolking zou kunnen schuilen voor de voortdurende aanvallen van de vikingen die vanaf de noordelijke Europese zeeën kwamen en die van de moslims die vanuit de reeds bezette gebieden in het zuiden kwamen.Toen Graaf Henrique van zijn schoonvader de heerschappij van de provincie Portucale kreeg, liet hij een ander gebouw neerzetten dat nog ruimer en meer solide was. Dit was het begin van het grote verdedigingsbolwerk, gedomineerd door de hoofdtoren, dat we nu nog kunnen zien.

Het is zeer waarschijnlijk (dit is nergens gedocumenteerd en behoort  dus tot de legendes) dat het gebouw dat tegen de noordelijke binnenmuur is gebouwd, het woonhuis van Graaf D. Henrique is geweest en de geboorteplaats van zijn zoon Afonso Henriques, de eerste koning van Portugal. Daarmee een zeer belangrijk gebouw. In de kapel op het terrein zou deze Afonso dan zijn gedoopt. Tot het einde van de 14e eeuw werd op het kasteel van Guimarães heldhaftig strijd geleverd ter verdediging van het jonge koninkrijk Portugal dat gebukt ging onder oorlogen. Met de komst van nieuwe artilleriewapens begon voor het kasteel van Guimarães, net als vele andere, het begin van het einde van de glorietijd. Voor we naar binnen gaan, lopen we lopen eromheen om een goed beeld te krijgen van het kasteel. Vervolgens klimmen we naar boven en kijken we over de muren naar de omgeving om ons heen.

Zowel de botanische tuinen rondom als een blik op de stad zijn verrassend. Onze conclusie is dat Guimarães zeker de moeite van een dagtrip waard is.