‘Een makkie deze keer …. welke plaats is hier afgebeeld?’ Deze optimistische woorden zijn de start van een nieuwe uitdaging uitgebeeld in acht foto’s. 

Er zijn van die plaatsen die je alleen kent van naam, maar die je zelf nog nooit echt hebt verkend. Deze plaats is er, voor ons, eentje van. Helemaal omdat de plaats ook wel bekend staat met de eretitel ‘het Venetië van het noorden’. Is dat terecht of toch te hoog gegrepen? Ik lees dat de Venetiës van deze wereld hun eretitel danken aan de grote rol die het water er speelt, vooral als verkeersmiddel. Zeker als dit dan gecombineerd wordt met drukke (internationale) handelsactiviteiten. De stad Venetië geldt voor deze plaatsen als het archetype (een geïdealiseerd oermodel dat ten grondslag ligt aan latere varianten). Qua bouw lijkt ‘onze plaats’, tenminste volgens kenners, wel een beetje op Venetië. Maar je moet tegelijkertijd over heel wat fantasie beschikken om een overeenkomst met het Italiaanse Venetië te ontdekken. Hiermee alweer een eerste aanwijzing, alhoewel……er zijn zoveel plaatsen in Groningen waar het water een belangrijke rol speelt of speelde. 

Over de precieze ouderdom van deze plaats bestaat geen zekerheid. Volgens archeologische vondsten is gebleken dat de opkomst rond 1100 geweest moet zijn. De plaats ligt aan een water dat waarschijnlijk al voor het jaar 1000 is gegraven om de ontwatering van het achterland te verbeteren. Op de kruising van diverse water- en handelswegen ontstond daarna een nederzetting van schippers-, koop- en ambachtslieden. In een document uit 1224 is voor het eerst sprake van een markt- of vergaderplaats (Forum), waarmee waarschijnlijk deze plaats wordt bedoeld. Door de gunstige ligging, met een open verbinding met de zee, groeide de nederzetting in korte tijd uit tot een belangrijk handels- en marktcentrum. De groei van de plaats bleek ook uit de omvang van de plaatselijke kerk, die steeds groter werd en als het ware met de plaats meegroeide. De plaats had in de middeleeuwen niet alleen in economisch, maar ook in juridisch en bestuurlijk opzicht een centrumfunctie. Al in de 13e eeuw vergaderden hier de redgers (plattelandsrechters). De welvaart zorgde echter ook voor stevige conflicten met de stad Groningen, resulterend in rooftochten en belegeringen. Daarbij delfde deze plaats uiteindelijk het onderspit. De welvaart zakte in.

Tegenwoordig kent het centrum, sinds 1972, een beschermd gezicht. Het centrum was echter wel in verval geraakt, waarop de gemeente besloot het helemaal te restaureren in oude stijl. Zo kunnen wij nu genieten van een echt historisch centrum. Op een groot plein staat een beeld van een man met een, voor sommigen onder ons, bekende naam. Geboren in ‘onze’ plaats (waar we ondertussen verder over nadenken), werd hij uiteindelijk hoogleraar aan de universiteit van Leiden en een belangrijk rechtsvernieuwer vooral m.b.t. de handel en de scheepvaart. Tijdens de Tweede  Wereldoorlog werd hij landelijk bekend door de publieke protestrede die hij in 1940 hield als decaan van de Juridische Faculteit tegen het ontslag van zijn Joodse collega’s door de Duitse bezetter. Meteen daarna werd hij door de nazi’s opgepakt en gevangen gezet. Dit openlijke verzet tegen de Jodenvervolging wordt op 26 november herdacht met een jaarlijkse oratie (inaugurele rede) van zijn naam in Leiden en in lezingen in binnen- en buitenland over recht, vrijheid en verantwoordelijkheid.   

In het straatbeeld geven tientallen oude panden en smalle straatjes sfeer aan de plaats. Er  is, al wandelend, veel kunst te zien. Kunst op straat, kunst aan gevels, kunst op daken, kunst achter glas, kunst onder een brug en nog veel meer. Wanneer je erop let, zie je gewoon steeds meer. De kunstig betegelde zuil hierboven is een herinnering en blijvend aandenken aan de oude gemeente omdat deze ondertussen niet meer als zodanig bestaat. Volgens de beschrijving is het ‘een replica waarop het historische en maatschappelijke verhaal in honderden gebakken tegels is afgebeeld’. De onderwerpen op de geschiedeniszuil zijn aangeleverd door mensen met historische kennis en de inwoners zelf. Je ziet nog net een stukje van de afbeelding met het woord ‘beving’. Zoals zovele plaatsen behoort ook deze tot het gebied waar de gaswinning heeft geleid tot aardschokken en bodemdaling. Dit zorgde en zorgt nog steeds voor veel problemen!

De laatste serie foto’s geven praktisch het antwoord op de vraag over welke plaats dit gaat. Het wordt daarmee tijd voor de onthulling. 

Steden zijn schaars in Groningen. Appingedam is naast de stad Groningen de enige plaats in de provincie met middeleeuwse stadsrechten. Daar hebben ze dan ook goed hun best voor gedaan. De rijkdom uit de tijd dat Appingedam een belangrijk handelscentrum was, is nog overal zichtbaar. De naam Appingedam is waarschijnlijk. een afleiding van de persoonsnaam Appe of Abbe, dan wel de familienaam Appinga of Abbinga. Appingedam betekent dan ‘dam bij de woonplaats van de mannen van Abbo’ of ‘dam bij de woonplaats van de familie Abbinga’. Een inwoner van Appingedam wordt vaak een Damster genoemd, hetgeen  ‘dambewoner’ betekent. Als scheldnaam kom ik terecht bij ‘vlinthippers’ (zij die over de straatkeien huppelen), ‘peerdekopers’ (vanwege de grote paardenmarkten) of Damster knollen (er werden veel knollen aangevoerd). Verklaringen van lokale Groningers voor de laatste bijnaam vertellen echter wat anders. ‘Damster knollen betaikent dat ze altied knollen achter de hakken haren’ of ’n Daam (Appingedammer) is krekt n knol in hoos; van verof liekt t n vlek, mor as t dichtbie bist din is t n gat’. Kun je het  nog volgen? 

De Damster stadsomroeper (bovenaan dit verhaal) is, volgens de beschrijving, parmantig en dienstbaar. Hij heeft zijn plek, op een druk punt bij een bankje, goed gekozen. Hier komen mensen samen, zelfs in deze tijd. Hier kun je dus de  nieuwtjes horen en verzamelen. De stadsomroeper is er dan snel bij om het nieuws verder rond te bazuinen. 

De foto van een acht meter hoog stalen beeld met ‘ogenschijnlijk lukraak opklaar gestapelde metalen schijven’ spreekt tot de verbeelding. Voor wie het niet herkent, ‘het is geen kunst, het is een krukas…..niet meer en niet minder’. Deze krukas, een essentieel onderdeel van verbrandingsmotoren, is een geschenk van Brons Industrie aan de stad Appingedam. De beroemde ‘Bronsmotorenfabriek’ van Jan Brons (1865-1954) werd in 1906 in Appingedam gesticht. In de topjaren na de Tweede Wereldoorlog werkten bijna 450 mensen in de fabriek. De krukas symboliseert de verbondenheid van dit bedrijf met de bevolking van Appingedam.

De laatste foto is een uitkijkje vanaf één van de vele smalle bruggetjes, waar je met een beetje wil in de verte één van de meest bijzondere bezienswaardigheden van de stad kunt zien; de hangende keukens. Deze zijn bewust niet in de fotogalerie opgenomen, dat zou al te gemakkelijk zijn geweest. Drie huizen langs het water van de Damsterdiep zijn waarschijnlijk in de middeleeuwen gebouwd. Tegenwoordig zijn het woonhuizen, maar omdat de gebouwen ooit zijn gemaakt als pakhuis, was er weinig ruimte voor een keuken in het woonhuis. ‘Om ruimte te creëren terwijl je huis ingeklemd staat tussen bebouwing en het water’, vertelt een bewoner, ‘bouw je heel praktisch een deel ervan gewoon boven het water.’ Hier komt de vergelijking met Venetië weer om de hoek kijken. Deze huizen staan in het water en de uitbouw (de keuken) is zwevend boven het water gebouwd.