‘Nogmaals voor de liefhebbers, welke plaats is hier afgebeeld?’ Deze keer lijkt de oplossing wat moeilijker te vinden, waardoor een beetje extra uitleg en verdieping hier mogelijk kan helpen?  

De eerste twee foto’s geven weinig prijs. Het laat je, met een beetje fantasie, zien dat het dorp niet zo groot is en voorzien is van een rand natuur. Hier word je dan ook langs geleid op de (mooiste) wandeling door de plaats. Het aan de rand van het dorp geplaatste kunstwerk ‘door een roze bril’ (nu niet meteen gaan opzoeken!) van Kees Romkema moet de omgeving kleur geven en ons tegelijkertijd een goede blik bieden op ‘de schitterende uitgestrektheid en kleurencombinaties die de regio ons te bieden heeft’. Grappig detail is dat kandidaten van de plaatselijke PvdA de roze bril in 2018 (tijdelijk) rood gespoten hebben. Hiermee vroegen ze aandacht voor het kijken door een rode bril. Zij beweren dat de regio weliswaar veel goeds en moois te bieden heeft (rooskleurig), maar dat er ook veel te verbeteren valt. Het ontbreekt veel mensen immers aan zekerheid; de zekerheid om niet in armoede te hoeven leven terwijl we zo’n welvarend land hebben. In deze regio komen armoede en gebrek, vaak gepaard gaan met uitzichtloze schulden, namelijk veel voor.

De tweede serie foto’s laten respectievelijk een smal straatje zien met een huis vol dichtgetimmerde ramen en daarnaast een mooi bogenspel van ramen welke onmiskenbaar tot een kerk behoren. Dichtgetimmerde huizen vaak met duidelijk zichtbare lange balken ter ondersteuning en getekend door scheuren van diverse formaten, doen denken aan een aardbevingsgebied. In 2015 heeft in deze omgeving een beving met een kracht van 2.5 op de schaal van Richter plaatsgevonden. Volgens de berichten werd de beving ingeluid ‘met gerommel in de verte, gevolgd door een lichte knal’. Nu, in 2021, is besloten dat er in ieder geval 350 huizen in dit dorp worden versterkt als een direct gevolg van deze en andere bevingen. 

Omtrent de naam van de kerk is wat verwarring ontstaan. Naar nu blijkt, in de oudste geschriften, is de kerk gewijd aan de heilige St. Dionysius en niet zoals eerder gedacht aan de apostel Jacobus de Meerdere. In die oudste schriftelijke documenten van de kerk staat ‘Dionysius’ ook afgebeeld op de stempels die de pastoors gebruikten om hun brieven en belangrijke documenten mee te verzegelen. Op deze stempels staat een bisschop (te zien aan de mijter), die zijn hoofd in zijn handen draagt……het kenmerk van St. Denis, zoals hij ook wel heet. Wie was Dionysius eigenlijk? Dionysius was in de derde eeuw bisschop van Parijs toen de stad nog voornamelijk Keltisch was. De bisschop was zo populair onder de bevolking dat de heidense priesters zich zorgen begonnen te maken, want door zijn preken verruilden velen hun geloof in de oude godenwereld voor het Christendom. De druïden voelden zich dermate bedreigd dat ze Dionysius een kopje kleiner wilden maken, letterlijk. Aldus geschiedde, op de heuvel waar zij hun heiligdom hadden en die nu bekend staat als Montmartre. Volgens de legende pakte Dionysius na de executie rustig z’n hoofd op en wandelde er nog zo’n tien kilometer mee rond, ondertussen lustig predikend. Ondanks dit wonderbaarlijke verhaal werd de heilige in ‘onze’ plaats niet altijd met evenveel eerbied en respect behandeld. Een pater uit de 17e eeuw heeft het volgende verhaal opgeschreven. Op de zolder van de kerk, inmiddels is de kerk allang in protestante handen, werd een lang vergeten houten beeld van een heilige ‘met sijn afgehouwen hooft in de hand’ gevonden. ‘Wat moet je er mee?’, zal de koster gedacht hebben, waarop hij het beeld heeft ‘neergesmeten ende gepresenteert aan een Holtcoper’. De houtkoper heeft het daarna ‘met een bijl ‘aen stucken gehouwen int vijver (vuur) geworpen’. Dit had hij beter niet kunnen doen, want zeer kort daarna is zijn vrouw bevallen van een kreupele zoon, die tot op de dag van vandaag kreupel langs de wegen gaat. Dionysius wil dus respect! 

Lopend door het dorp zien we, haast verstopt op een groot plein, een klein bronzen beeldje gemaakt door Jaap van Meeuwen. Van Meeuwen maakt mensen en dieren in hun natuurlijke beweging van brons en ijzer. Zijn materiaal haalt hij van de sloop, al wordt dat door de ontwikkeling van nieuwere machines, steeds moeilijker. Dit kunstwerk heet ‘De Kedellapper’, de naam een verwijzing naar één van de vroegere scheldnamen van de inwoners van dit dorp. Ketellappers waren reizende vaklieden die kapotte ketels, potten en pannen herstelden. De andere schimpnaam voor de inwoners van dit dorp is ‘peerdevillers’ (paardenslachters). Voor deze personen bestond in het algemeen weinig achting. Bij bezoek werd hen geen stoel aangeboden en ze werden door de jeugd vaak uitgescholden. Een andere manier om te zeggen dat het hier om een van oorsprong arme streek, of een arm dorp, gaat? Ook het volgende verhaal getuigt hier van. ‘Mijn overgrootvader was dagloner bij de boer, maar daarnaast bezat hij ook een hondenkar. Daarop laadde hij zijn handel, zoals haring, mosterd, azijn, koffie, thee, koek en kruiden. Door weer en wind liep hij met z’n handel de huizen in het dorp en omstreken af. Het was moeilijk om iets te verkopen, want hij was niet de enige handelsman in het dorp. Samen kregen mijn overgrootouders achttien kinderen en had mijn overgrootje drie miskramen.  Wanneer de avonden lang en koud waren, was er immers geen betere plek dan de knusse bedstee; de lamp en de kachel konden dan uit. Ze verloren twaalf baby’s en vier kinderen in de leeftijd van 14, 22, 33 en 51 jaar. Het was ploeteren voor het dagelijks bestaan. Veel kinderen stierven in die tijd aan ‘lepelziekte’ (honger lijden).’

Heb je ondertussen al een idee over welk dorp het deze keer gaat? Ik heb nog een heel klein beetje aanvullende informatie voordat ik overga tot de ontknoping……………. 😉 Vroeger voeren de trekschuiten nog ver het dorp in. Op een gegeven moment is de haven gedempt en ten zuiden van het dorp verlegd, maar sinds 2019 is de haven terug in het centrum. Hier was het vroeger een drukte van belang. Er stapten passagiers op de schuit en er werd handel gedreven. Bakkers, slagers, kruideniers, iedereen had wel met de haven te maken. 

De laatste twee foto’s geven het antwoord, het zijn foto’s van twee belangrijke kenmerken van ……. Uithuizen (Oethoezen). De naam betekent overigens ‘huizen uit de wierde’. Dat heeft wellicht enige uitleg nodig? Uithuizen is namelijk op zich geen wierdedorp, maar is  wel ontstaan uit een wierde, de wierde Oldörp, dat vroeger Brunwerd heette. Dit gebied zou dateren uit ca. 500 na Chr. en ligt ten zuidwesten van Uithuizen. De naam Oldörp betekent zoveel als ‘oude dorp’. Waarschijnlijk is Uithuizen, het nieuwe dorp dus, ontstaan in de 10e eeuw, toen inwoners van het oude dorp zich op deze plaats vestigden. De naam Uithuizen is afgeleid van ‘uiterste huizen’ gezien vanuit Oldörp.

Van de Middeleeuwse steenhuizen is er één bewaard gebleven: de Menkemaborg. De eerste foto symboliseert deze uit de 14e eeuw bewaard gebleven borg (een Groningse variant van een burcht of versterkt kasteel). De borg is tegenwoordig een volledig ingericht huis waar een beeld gegeven wordt van het leven en wonen op een Groninger borg in de 18e eeuw. Volgens de beschrijving zijn ‘de vertrekken levendig ingericht alsof de bewoners zo terug kunnen komen’. De moeite waard dus. Een deel van het voedsel, dat m.b.v. de trekschuiten in het dorp werd aangevoerd, was voor de chique bewoners van de Menkemaborg bestemd. Zij kregen heerlijk eten voorgeschoteld in die tijd. Een 18e eeuwse kookschrift uit de keuken van de Menkemaborg is bewaard gebleven. Ik wil je het recept om ‘düiven te vüllen’ niet onthouden, want een heer had het recht om zelf duiven te houden zodat hij van een verse lekkernij kon genieten in de wintermaanden. ‘Neemt peterceli en kapt die klein en roertje met een ey, boter suker, genljber en Corinten Doetje dan in die Düiven.’ Boter, suiker en jenever (?), wat wil je nog meer? Aan de hand van de ongeveer honderd geneeskrachtige recepten, opgenomen in het kookboek en op losse velletjes kan aardig worden afgeleid welke kwalen veel voorkwamen. Recepten voor maagklachten, nier- en galstenen, hoest of verkoudheid en jicht komen meerdere keren voor. Maar ook recepten om tanden of ogen te genezen staan vermeld. Daarnaast recepten voor gezwellen, puisten, hartkloppingen, wormen, rugpijn, aambeien, brandzalf en zalf voor winterhanden en –voeten. Een bijzonder recept beschrijft het maken van een ‘mirakel plaester’ voor allerlei wonden. En wat te denken van een recept tegen de ‘dulligheit’ of ‘dummigheit’, zowel voor mensen als dieren? Bijzonder dat dit allemaal bewaard is gebleven!

De laatste foto geeft aan dat ons dorp vlakbij de (Wadden) zee ligt. Je ziet een gedeelte van de cortenstalen ‘Poort Kaap Noord’ van Rene de Boer dat fier op de Waddendijk staat. ‘De Hemelpoort’, zoals het kunstwerk in de volksmond wordt genoemd, markeert het meest noordelijke puntje van het vasteland van Nederland. Er vlak naast ligt het ‘Wellington monument’ van Uithuizen. Dit monument is opgericht ter nagedachtenis aan de voltallige bemanning van Wellington R3202 die is neergestort in de Noordzee en daar is omgekomen. Het monument bestaat uit zes basaltblokken, symbolisch voor de zes omgekomen bemanningsleden, van verschillende grootte en hoogte met daarop een herdenkingsplaquette. Het verhaal gaat dat in augustus 1940 het lichaam van een Engelse piloot op de dijk bij Uithuizen aanspoelde. Aangenomen werd dat zijn vliegtuig door het afweerschut op Rottumeroog was neergehaald. Vervolgens spoelden er elders drie bemanningsleden aan en allen werden geïdentificeerd. Twee andere lichamen konden niet geïdentificeerd worden, maar er werd wel aangenomen dat zij alle zes bij elkaar hoorden. Uit onderzoek blijkt later dat het vliegtuig in de nacht van 2 op 3 augustus, na Hamburg gebombardeerd te hebben, op de terugweg op 100 zeemijl van thuisbasis Marham met motorpech is neergestort. In 2015 zendt RAF Marham een plaquette voor de gehele bemanning, waarmee dit monument wordt opgericht op de Waddendijk bij de Noordkaap; het symbolische hart van de verschillende aanspoel-plekken van de bemanning.