Drenthepad: kaarten 49 & 50

Paars wordt gedefinieerd als een roodachtig blauwe of een blauwachtig rode kleur waarvan de grenzen niet duidelijk vastliggen. Het woord paars komt oorspronkelijk van het Latijnse woord ‘persum’ wat donkerblauwe stof of kleur betekent. De kleur die de meeste mensen vandaag de dag paars zullen noemen ligt ergens tussen violet en magenta. Het kost velen onder ons misschien moeite om het onderscheid tussen paars, violet en purper te omschrijven, maar daartegenover staat dat we wel weer heel goed weten welke specifieke kleur bij lavendel, wijn, orchideeën of, belangrijker in dit geval, heide hoort. Bij Drenthe denk je aan hunebedden en schapen, maar zeker ook aan de heide, dat wildernis of onbebouwd bos of land zou betekenen. We kennen verschillende soorten heide in Nederland, zoals de struikheide, de dopheide, maar ook de, voor mij totaal onbekende, kraaiheide en zelfs de lavendelheide. Lavendelhei, om met de laatste te beginnen, kent helder roze knikkende bloemen die in kluwens aan het eind van de stengel zitten, Het is tegenwoordig een zeldzame soort die wij, hoewel ze het meest voorkomt in Drenthe, (nog) niet ontdekt hebben. Kraaihei bloeit al in april met onopvallende bloemen. Rond deze tijd heeft deze hei veel zwarte bessen. Je zou de kraaihei, die eveneens vooral in het noorden van Nederland voorkomt, moeten herkennen aan de dichte donkergroene matten tussen de andere heide. Ook deze soort hebben we nog niet bewust opgemerkt. De andere twee soorten kennen we al en zijn daardoor gemakkelijker te identificeren. Dopheide komt vooral voor op natte zand- en veengronden. Deze soort is daarmee kenmerkend voor de natte heidevelden, waarvan het Dwingelderveld de belangrijkste vertegenwoordiger is. Hoewel we deze heide eigenlijk nog niet gezien hebben, staat het Dwingelderveld zeker in ons Drenthepad boekje. Dat komt dus wel goed! Tot nu toe en ook vandaag hebben we voornamelijk te maken met struikheide, een soort die groeit op droge en voedselarme zandbodems. 

Vandaag lopen we door het Mantingerzand, het Mantingerbos en het Scharreveld, allemaal prachtige stukjes natuur. Het Mantingerzand is ontstaan door het afsteken van heideplaggen en de aanwezigheid van schapen. Mens en schaap brachtten zoveel schade aan de bovenste laag dat de onderliggende zandlagen vrij kwamen te liggen, waardoor zandverstuivingen ontstonden. Omdat het gebied met zandverstuivingen steeds groter werd, heeft men eind 19e eeuw eiken- en dennenbomen geplant evenals de jeneverbes. Dit hele gebied (788 ha groot), nu beter bekend onder de naam Mantingerveld, bestaat voor een groot deel uit voormalige landbouwgronden. Door gebieden aan te kopen en natuurherstel uit te voeren, probeert Natuurmonumenten de waardevolle heidegebieden aaneen te schakelen tot één groot natuurgebied. Het gebied staat inmiddels bekend als één van de mooiste stuifzand-gebieden in Nederland. We genieten weer volop. Alles om ons heen draagt een zweem van paars. Soms lijkt de heide ietwat te verdwijnen onder de vele grassen, die eveneens uitbundig bloeien, maar telkens zien we het paars terug. Zeker wanneer de zon haar best doet om het paars een gouden randje te geven (hahaha).

Het Mantingerbos is oeroud. Dit eiken-hulstbos lijkt het enige bos in Nederland waarvan is aangetoond dat het al sinds de prehistorie een bos is. In het midden van het gebied staan veel dikke eiken, maar aan de randen overheersen zware hulstbomen. We zien onderweg inderdaad prachtige grote bomen die tot de verbeelding spreken.

Pas later op onze wandeling zien we ook de grote hulstbomen, de enige altijd groene loofbomen van noordwest Europa. Hulst is als wilde boom zeker niet zeldzaam, door minder intensief bosbeheer neemt het zelfs in aantal toe. Met haar rode bessen temidden van groene stekelige bladeren is de hulst een opvallende struik/boom. Het is dan ook zeker niet toevallig dat er verschillende tradities, legendes en mythologieën rond de hulst bestaan die vooral van toepassing zijn in de winter. Volgens een oude Keltische traditie moeten een jongeman en een jonge vrouw zich respectievelijk bekleden met hulsttakken en klimop (wordt gezien als de vrouwelijke tegenhanger van hulst), waarna ze hand en hand door de straten lopen om het oude jaar uit te leiden en het nieuwe jaar verwelkomen. ‘Dit symboliseert de vruchtbare interactie van de godin en de god in de donkerste tijd van het jaar. Het nieuwe licht van de zonnegod verschijnt om de groei van de nieuwe vegetatie in het komende jaar aan te moedigen.’ Volgens een oude christelijke legende ontkiemde de hulst onder de voetstappen van Jezus, waarbij de stekelige bladeren (de doornenkroon) en de rode bessen (bloed) zijn lijden voorspelden. In verschillende Europese landen noemt men hulst ook wel ‘Christusdoorn’. Mythologisch staat hulst in verband met ‘de geest van de vegetatie en de krachten van de natuur’, vertegenwoordigd door de hulst-koning of Holly-King, die regeert van midzomer tot midwinter. Tijdens de volgende seizoenen regeert zijn broer, Koning Eik (Oak King). Kijk, daarom is een eiken-hulstbos zo bijzonder. De Holly-King wordt vaak afgebeeld als een oude man in winterse kleding met een hulsttak op zijn hoofd en een hulststaf in zijn hand. Hij symboliseert rust, bezinning en leren, terwijl de Oak-King groei, genezing, ontwikkeling en nieuwe projecten symboliseert. In de loop der tijden veranderde de Holly-King in Sinterklaas. Zo ontdek je nog eens wat! In het register van monumentale bomen in Nederland komen twee enorme hulstbomen voor: in Havelte (Drenthe) staat een dikke meerstammige hulst, mogelijk uit de 18e eeuw, van circa 4 m omtrek en 13 m hoog en in Zelhem (Gelderland) bevindt zich een kring van hulsten van maar liefst zo’n 15 m hoog uit de 19e eeuw. Zo hoog en zo dik zien wij ze niet, maar ook hier mogen ze er zijn!

We lopen door Mantinge naar Bruntinge en zien onderweg verwijzingen naar Balinge, Garminge en Eursinge. Opvallend veel plaatsjes die eindigen op -inge. Onderzoek laat zien dat al deze Drentse gehuchten vlakbij een groter en ouder dorp liggen. Deze gehuchten zijn waarschijnlijk rond de 13e eeuw ontstaan vanwege enerzijds de grote bevolkingsgroei toentertijd en anderzijds de warmere periodes in die tijd die het ontginnen van lager gelegen land mogelijk maakten. Het zou kunnen zijn dat plaatsnamen, als Mantinge etc, zijn ontleend aan de (voor)naam van de eerste kolonist op die plek. Altijd leuk om dit soort extra weetjes tegen te komen. 

We zijn op weg naar het Scharreveld, een weids heideveld dat in ere hersteld is van ontginningsactiviteiten (ontwatering en bemesting) in de vorige eeuw. Ook hier kon door de aankoop van gronden het gebied tussen de heiderestanten weer omgezet worden in natuur en kon de versnippering gedeeltelijk teruggedraaid worden. De ingrepen bestonden onder andere uit het verwijderen van de voedselrijke bovenlaag, het herstellen van enkele verdwenen vennen en een dekzandrug. Door het omleggen van sloten werd de verdroging in het gebied tegengegaan.

We lopen wederom door een schitterend stukje heide. Op de foto’s is het misschien minder goed te zien, maar het is werkelijk genieten. Wist je dat de kleur paars je verbeelding stimuleert en je in staat stelt om in contact te komen met je diepere gedachten? Het is ook een kleur die tegenstellingen verenigt en er misschien daarom altijd weer aantrekkelijk uitziet. De kleur verenigt rood met blauw, vuur met water, liefde met verlangen en vrouwelijk met mannelijk. Ik heb net gelezen dat je als wandelaar af en toe een ‘Panorama Mesdagje’ moet doen, even stilstaan tijdens je wandeling om langzaam 360 graden in het rond te draaien zodat je alles om je heen goed op kunt nemen. Paars in de natuur is iets bijzonders!